Κυριακή 28 Φεβρουαρίου 2010

Αληπασάς: Ο Μουσουλμάνος Βοναπάρτης.


Εξόντωσε τους Σουλιώτες, έπνιξε την Κυρα-Φροσύνη, σχεδίασε τη δολοφονία του πεθερού και του γαμπρού του, έμαθε στους Έλληνες αρματολούς να πολεμάνε. Η ζωή του ήταν πολυτάραχη, η εξουσία του ευρύτατη, η σταδιοδρομία του αιματηρή και η πτώση του εκκωφαντική. Ποιος όμως ήταν στην πραγματικότητα ο Τεπελενλής Αλής, πασάς των Ιωαννίνων; Σήμερα για πρώτη φορά η αλήθεια ξεπροβάλλει πίσω από τον μύθο του χάρη στη δημοσίευση του προσωπικού του αρχείου.

Χίλια τετρακόσια εξήντα εννέα ελληνόγλωσσα έγγραφα από το συρτάρι του Αλή Πασά δημοσιοποιούνται για πρώτη φορά στο σύνολό τους, στην τετράτομη έκδοση του Αρχείου του, που φωτίζει σε βάθος μια από τις σπουδαιότερες περιόδους της ελληνικής ιστορίας. Επιστημονικός υπεύθυνος και σχολιαστής, ένας από τους κορυφαίους ιστορικούς της μεταπολεμικής Ελλάδας, ο Βασίλης Παναγιωτόπουλος, ο οποίος μας παρουσιάζει με αδρές γραμμές και τον χαρακτήρα του Τεπελενλή.

Εφέντι μου, ετούτη είναι όλη φουκαράδς και δεν έχουν προτον ψομί να φαν και θέλα πεθάνουν από την πήναν...

Από τους βασικούς αρχηγούς της πολιορκίας του Σουλίου, ο Μπεκήρ Τζογαδούρης, ζητά στις 8/5/1804 από τον Αλή Πασά να βοηθήσει τους φτωχούς Σουλιώτες που έχουν απομείνει εκεί, δίνοντάς τους δουλειά και έναν παπά «ότι η Ρομέγη χορής παπάν δεν ημπορούν να γκάμουν». Ο Αλή Πασάς είναι 54 χρόνων τότε, και θα ζήσει άλλα 18 ώς τα 72 του, οπότε θα δολοφονηθεί το 1822 με εντολή του Σουλτάνου Μαχμούτ Β΄, πάνω στο νησάκι της λίμνης των Ιωαννίνων όπου είχε καταφύγει και ζούσε μια απροσδόκητη και τρυφερή σχέση με την Κυρα-Βασιλική. Σε εκείνα τα νερά, είχε διατάξει το 1804 να θανατωθούν με πνιγμό η Γιαννιώτισσα Κυρα-Φροσύνη- μια επώνυμη αρχόντισσα της πόλης- και 17 ακόμα γυναίκες με το πρόσχημα του άσεμνου βίου.

Αλβανός μουσουλμάνος, γεννημένος στο Τεπελένι (οικισμό του Μπερατίου), από οικογένεια δραστήριων και διεκδικητικών τοπικών μπέηδων, πατέρας τριών γιων (Βελή, Μουχτάρ και Σαλήχ), ο Αλής διορίστηκε πασάς (περιφερειακός διοικητής) των Ιωαννίνων το 1788. Από τις αρχές του 19ου αιώνα είχε υπό τον έλεγχό του όλη σχεδόν την ηπειρωτική Ελλάδα νότια από το Δυρράχιο (εκτός από την Αττική), καθώς και την Πελοπόννησο, ενώ παράλληλα επεκτεινόταν και προς το Ιόνιο. Στα μάτια των πολλών, ήταν δηλαδή ο κύριος υπερασπιστής του δυτικού τμήματος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο ίδιος, ωστόσο, γνωρίζοντας- όπως σημειώνει ο Βασίλης Παναγιωτόπουλος-, ότι λόγω της καταγωγής του δεν θα μπορούσε ποτέ να παίξει στην κεντρική σκηνή της οθωμανικής πολιτικής, οραματιζόταν μια δική του κληρονομική ηγεμονία εντός της αυτοκρατορίας, κάτι που δεν κατάφερε τελικά να κάνει.

OΑλή Πασάς ήταν μια προσωπικότητα στα όρια της ιδιοφυΐας αφενός και της νεύρωσης αφετέρου. Όπως προκύπτει από το Αρχείο του και από την Εισαγωγή του Παναγιωτόπουλου, είχε μια πρωτόγονη και ταυτόχρονα επεξεργασμένη πολιτική σκέψη και έντονη λαϊκή συνείδηση που του επέτρεψε να διαχειριστεί αποτελεσματικά τόσο τις πολιτικο-διπλωματικές συνθήκες της εποχής του όσο και τις ατέλειες του οθωμανικού διοικητικού συστήματος. Ήταν από όλους τους πασάδες εκείνος που κατάλαβε καλύτερα τα παιχνίδια των ευρωπαϊκών δυνάμεων και που επικοινωνούσε περισσότερο με τη Δύση- αλληλογραφούσε μάλιστα με τον Ναπολέοντα-, ωστόσο δεν ήταν δυτικόφρων και παρέμεινε παραδοσιακός. Η υποτιθέμενη ανεξιθρησκία του ήταν μια μορφή συγκάλυψης της επιθετικότητάς του.
Στην πραγματικότητα ήταν δεισιδαίμων και αβυσσαλέα καχύποπτος, βίαιος τόσο απέναντι στους χριστιανούς (π.χ. Σουλιώτες) όσο και απέναντι στους ομοθρήσκους του. Και σε μια εποχή κατά την οποία τα αξιώματα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν συνήθως ετήσια, εκείνος κατάφερε να γίνει ο μακροβιότερος πασάς σε ένα πόστο, μένοντας κυρίαρχος στα Ιωάννινα για 33 χρόνια!

Για ποιον λόγο, κύριε Παναγιωτόπουλε, μας ενδιαφέρει σήμερα ο Αλή Πασάς;
Πρώτα πρώτα διότι είναι μια κυρίαρχη φυσιογνωμία της ελληνικής ιστορίας, που έχει σχέση με την Ελληνική Επανάσταση. Όλο το στρατιωτικό και πολιτικό προσωπικό που έλαβε μέρος στον Αγώνα είναι άμεσα ή έμμεσα συνδεδεμένο με τον Αλή Πασά: είτε στην υπηρεσία του όπως ο Ανδρούτσος, ο Καραϊσκάκης, ο Πανουργιάς ή ο Κίτσος Τζαβέλλας και στην αυλή του όπως ο Κωλέττης, ο Βηλαράς, ο Ψαλίδας, είτε ως αντίπαλοί του. Όπως οι Σουλιώτες οι οποίοι εξοντώνονται το 1803 από τον Αλή αλλά επιστρέφουν το 1820 στο Σούλι για να τον στηρίξουν εναντίον των σουλτανικών στρατευμάτων που τον πολιορκούν όταν κηρύσσεται αποστάτης. Σκεφθείτε πως στο ξεκίνημα του Αγώνα, επί 10-11 μήνες ο Αλή και οι Έλληνες συμβαδίζουν, και σε κάποιο βαθμό συνεργάζονται- αν και όχι ρητά- εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Πύλης, ώσπου ο πανίσχυρος Αλή νικιέται. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι οι Φιλικοί, στο συνθηματικό γλωσσάρι τους τον έλεγαν «Ο Πενθερός».

Ο Αλή έχει όμως ειδικό βάρος και επειδή σχετίζεται με την αναδυόμενη εθνική ιστορία της Αλβανίας, με την ιστορία της φθίνουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας καθώς και με τα διεθνοποιημένα, όπως λέτε, Επτάνησα...

Φυσικά, διότι είναι περιφερειακός πασάς σε ζωτική περιοχή των ελληνικών χωρών, με ισχυρή αναλογία ορθόδοξου πληθυσμού, ισχυρή ορθόδοξη αλβανική κοινότητα, ισχυρή παρουσία Αλβανών μουσουλμάνων που παρουσιάζουν χαμηλό βαθμό εκτουρκισμού (είναι ελληνόφωνοι/αλβανόφωνοι), μια περιοχή που παράλληλα δέχεται μεγάλη εισροή ιδεών του Διαφωτισμού. Επίσης διότι βρίσκεται σε επαφή με τα Ιόνια Νησιά σε μια εποχή όπου εναλλάσσονται εκεί τέσσερις διαδοχικές ηγεμονίες (Βενετία, Γαλλία, Ρωσία, Αγγλία), άρα το πασαλίκι του γίνεται δίαυλος για τη συνάφεια με τη Δύση. Τέλος επειδή την ώρα που η αυτοκρατορία μοιάζει να μην είναι σε θέση να διαχειριστεί την εξουσία, εκείνος γίνεται από τους πλέον χαρακτηριστικούς εκφραστές σεπαρατιστικών (χωριστικών) λύσεων που προσβλέπουν στον ρεφορμισμό (μεταρρύθμιση) του σουλτανικού καθεστώτος. Στο τέλος βέβαια, η δική του λύση θα αποδειχθεί αναποτελεσματική και το μόνο αντίπαλο μοντέλο που θα αποδώσει θα είναι εκείνο που θα στηριχθεί στις εθνικές κοινότητες. Η λύση δηλαδή που εκπροσωπούν η σερβική και η Ελληνική Επανάσταση.

Στην υπηρεσία του Αλή Πασά συναντάμε ορισμένα πρόσωπα που θα παίξουν ηγετικό ρόλο στην Επανάσταση, όπως ο Ανδρούτσος ή ο Καραϊσκάκης. Πώς συμβιβάζονται αυτές οι συμπεριφορές όργανα εξουσίας και στοιχεία αντίστασης;

Η υπηρεσία χριστιανών ως φρουρών της υπαίθρου είναι από παλιά γνωστή στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αυτοί είναι οι αρματολοί που ο λαός τούς δέχεται κυρίως επειδή κυνηγάνε τους ληστές. Ο Αλή Πασάς έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στον θεσμό, τον αναβάθμισε και με την πολιτική τού διαίρει και βασίλευε, χρησιμοποίησε δεξιοτεχνικά ορισμένες από τις ομάδες των ορεινών περιοχών (της Στερεάς κυρίως και της Ηπείρου) για τη δημιουργία δικής του τοπικής επιρροής. Όταν όμως ξεσπά η Επανάσταση, ο Αλή Πασάς βρίσκεται υπό διωγμόν από την Υψηλή Πύλη και οι αρματολοί, εν μέρει ή σταδιακά, αποδεσμεύονται από την επιρροή του και προσχωρούν στην εθνική εξέγερση. Ωστόσο, σε σχέση με άλλες ομάδες όπως οι κοτζαμπάσηδες ή ο κλήρος, εκείνοι αμφιταλαντεύτηκαν περισσότερο απ΄ όλους ως προς τη βαθύτερη ιδεολογική τους ένταξη. Ήταν όμως τόσο απαραίτητοι για να υπάρξει ένοπλη αντίσταση στην αυτοκρατορία, ώστε οι άλλες ομάδες ανέχονταν τις αδυναμίες τους.

Είναι ο Αλή Πασάς ο πρόδρομος της αλβανικής αφύπνισης;

Αυτό υποστηρίζεται από μερίδα της αλβανικής ιστοριογραφίας, και είναι μια επιβίωση των ρομαντικών ιδεών για τη συγκρότηση των βαλκανικών ταυτοτήτων.
Ο Αλή είναι ένας Αλβανός, μουσουλμάνος, Οθωμανός πασάς αλλά δεν φαίνεται να είχε ποτέ δράση εθνοτικού τύπου. Δεν έδειξε ποτέ καμία ιδιαίτερη εύνοια προς τους αλβανικούς ή αλβανόφωνους πληθυσμούς, ούτε προκύπτει από πουθενά καμία φροντίδα του για την ανάδειξη μιας ιδιαίτερης αλβανικής κουλτούρας. Αντίθετα απεχθανόταν ιδιαίτερα τους αλβανικής καταγωγής τοπικούς μουσουλμάνους ηγεμονίσκους και τις ανυπότακτες κοινότητες.

Στη σχολική ιστορία το Σούλι εμφανίζεται ως πρόδρομος της ελληνικής εξέγερσης κατά της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας. Τι μαθαίνουμε γι΄ αυτό, από το Αρχείο του Αλή Πασά;

Οι Σουλιώτες ήταν μια ανυπότακτη ορεινή κοινότητα, στηριγμένη στη δύναμη των όπλων, που ζούσε από την έμμεση ή άμεση εκμετάλλευση των γειτονικών πληθυσμών. Από τη στιγμή λοιπόν που ο Αλή Πασάς ήθελε να επεκτείνει την κυριαρχία του σε όλη την περιοχή, δεν μπορούσε να ανεχτεί τοπικούς θύλακες μη ελεγχόμενης εξουσίας· γι΄ αυτό επιδίωξε με τέτοια επιμονή τη φυσική τους εξόντωση. Από το Αρχείο του μαθαίνουμε όλη τη διαδικασία της πολιορκίας του Σουλίου και τη σταδιακή αποδυνάμωση της άμυνας των Σουλιωτών, περισσότερο από κούραση και διάσπαση της εσωτερικής συνοχής τους παρά από κλασικού τύπου προδοσία, όπως κατά καιρούς έχει γραφτεί.

Επιχείρηση αρετής με θύμα την Κυρα-Φροσύνη
Η πράξη που προσδιορίζει αμετάκλητα τα όρια και τον χαρακτήρα της ηγεμονίας του Αλή Πασά στα Γιάννινα είναι το αποτρόπαιο έγκλημα, η δολοφονία της Κυρα-Φροσύνης και ακόμα δεκαεπτά γυναικών, στο πλαίσιο μιας «επιχείρησης αρετής». Η θανάτωσή τους με πνιγμό, με μια απλή απόφαση του Πασά, χωρίς κανενός είδους άλλη νομιμοποίηση μάς γυρίζει πίσω στην καρδιά του οθωμανικού συντηρητισμού και είναι μια πράξη- τομή σ΄ αυτήν την πόλη του Διαφωτισμού. Πέρα από τη μυθολογία που την περιβάλλει για την υποτιθέμενη σχέση της με τον Μουχτάρ Πασά, γιο του Αλή, ή για το δαχτυλίδι της γυναίκας του που βρέθηκε στα χέρια της, η Ευφροσύνη, σύζυγος εμπόρου και μητέρα δύο παιδιών αντιπροσωπεύει με τα ντυσίματά της, τα γλέντια της, τις παρέες και την ανεξαρτησία της ένα νέο ήθος που εγκαθίσταται στα Γιάννινα. Ένα ήθος «ευρωπαϊκό», που απειλεί να υπονομεύσει την ιερή τάξη των πραγμάτων και να διασπάσει τον παραδοσιακό ιστό. Αυτό είναι που δεν μπορεί να αποδεχθεί ούτε η πόλη στο σύνολό της (εξ ου και η κατοπινή σιωπή) ούτε βέβαια και ο Αλή Πασάς.

Πολύτιμα έγγραφα
Τα πολύτιμα αυτά ντοκουμέντα του Αλή Πασά αποτυπώνουν τα πάρε- δώσε του στην πιο δραστήρια περίοδο της ηγεμονίας του (1788-1822), μέχρι τον θάνατό του και ανήκαν στη συλλογή του Κωνσταντινουπολίτη Ι. Χώτζη που φυλάσσεται στην Γεννάδειο Βιβλιοθήκη της Αμερικανικής Σχολής Αθηνών. Η έκδοσή τους από το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών (ΕΙΕ) έχει και ένα πρόσθετο ενδιαφέρον, διότι συνιστά μια σημαντική επιστημονική πρόταση του Β. Παναγιωτόπουλου. Το καθένα από τα 1.469 έγγραφα συνοδεύεται από μια μίνι μελέτη με τη μορφή εισαγωγικού σημειώματος το οποίο καθιστά προσιτές στους ερευνητές και στο κοινό τις βουβές και αποσπασματικές πληροφορίες που κρύβει το Αρχείο του Αλή Πασά. Ειδικευμένος στην Τουρκοκρατία, ο Παναγιωτόπουλος υπογράφει και το γοητευτικό (και τεκμηριωμένο πλέον) πορτρέτο - ψυχογράφημα του Τεπελενλή (148 σελίδες στον Δ΄ τόμο) το οποίο απαντάει στις ιδεολογικά φορτισμένες και συνήθως καταγγελτικές βιογραφίες που έχουν κυκλοφορήσει γι΄ αυτόν.

Η έκδοση- στην οποία συνεργάστηκαν και οι Δημήτρης Δημητρόπουλος και Παναγιώτης Μιχαηλάρης- συμπληρώνεται από ένα εκτεταμένο Γλωσσάρι, βασική Βιβλιογραφία και Ευρετήρια προσώπων, τόπων, όρων και αξιωμάτων.
ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ από ΤΑ ΝΕΑ Σάββατο 27 ΦΕΒ 2010
............................................................................................................................

Πέμπτη 25 Φεβρουαρίου 2010

Η Πανηπειρωτική τίμησε τον Χριστόφορο Μηλιώνη



Η Πανηπειρωτική τίμησε το Χριστόφορο Μηλιώνη



Από το Περιστέρι στην κορυφή της νεοελληνικής λογοτεχνίας
Εκδήλωση στα πλαίσια των «Δράσεων Πολιτισμού»
Του ΜΠΑΜΠΗ ΑΡΤΙΝΟΥ στον Πρωϊνό Λόγο


Ένα από τα λαμπρότερα αστέρια της σύγχρονης Ηπειρώτικης διανόησης τίμησε στην κατάμεστη αίθουσα της Παλαιάς Βουλής στην Αθήνα η Πανηπειρωτική Συνομοσπονδία Ελλάδος, στα πλαίσια του προγράμματος «Δράσεις Πολιτισμού», που στόχο έχει την ανάδειξη της πλούσιας πολιτιστικής δημιουργίας καταξιωμένων τέκνων της πατρώας γης.
Την τιμητική του είχε αυτή τη φορά ο πρωτοπόρος εμπνευστής, θεμελιωτής της σύγχρονης διδασκαλίας της νεοελληνικής λογοτεχνίας σε γυμνάσια και λύκεια, φιλόλογος καθηγητής, συγγραφέας και μεταφραστής κ. Χριστόφορος Μηλιώνης.
Γεννημένος στο ακριτικό Περιστέρι Πωγωνίου του Νομού Ιωαννίνων το 1932, άνοιξε τα φτερά της γνώσης σπουδάζοντας στη Ζωσιμαία Σχολή Ιωαννίνων και κλασική φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Φορτωμένος με τα δώρα που του χάρισε η πατρογονική γη και με τις πλούσιες εμπειρίες που αποκόμισε απʼ αυτήν τα δύσκολα προπολεμικά και μεταπολεμικά χρόνια, εμπειρίες κοσμογονικές που προσδιόρισαν τη μοίρα των ανθρώπων όχι μόνο της Ελλάδας αλλά όλης της υφηλίου, πέταξε πάνω από την Ελλάδα και την Κύπρο και μεταλαμπάδεψε τις καινοτόμες ιδέες του στα ελληνόπουλα και τη σπουδάζουσα νεολαία.


Έκλεισε μέσα στην καρδιά του την Ελλάδα και την Κύπρο, όπου δίδαξε ως καθηγητής σε γυμνάσια της Αμμοχώστου, 1960-1964, αγκάλιασε την παιδεία, έγραψε και δίδαξε τις νεότερες γενιές με σύγχρονες μεθόδους, που έγιναν αποδεκτές από την ακαδημαϊκή κοινότητα, συμβάλλοντας στο έπακρο στην ανόρθωση της εκπαίδευσης.
Συνέγραψε δεκάδες αφηγήματα, διηγήματα, νουβέλες, μυθιστορήματα, πεζογραφήματα και χρονογραφήματα στολισμένα με πλούσια ενθυμήματα που ανέσυρε από το θησαυροφυλάκιο της μνήμης του.
Ενθυμήματα, βιωμένες ιστορίες, εμπειρίες και γνώσεις που μπορεί να πηγάζουν από προσωπική μνήμη, παντρεύονται όμως υπέροχα και ταυτίζονται με τη συλλογική και γίνονται κοινό κτήμα όλων των Ελλήνων.Με απλό, χαρισματικό λόγο, αφηγηματικό οίστρο, πλούσιο σε μητρικές λέξεις, ανασύρει από τη μνήμη του εικόνες και ιστορίες από το πέτρινο τοπίο της πατρώας γης, αλλά και από το άνυδρο της αστικής ζωής. Χρώματα και τόποι, πρόσωπα και δεσμοί παίρνουν μορφές, μιλούν και αφηγούνται όλα όσα φορτωμένα με μπόλικο συναίσθημα μας προσφέρει πλουσιοπάροχα μέσα από τα γραπτά του ο Χριστόφορος Μηλιώνης.
Αισθήματα και συναισθήματα έντονα και συγκινησιακά όπως αυτά που κόμισε ο ίδιος κατά την παραλαβή της αναμνηστικής τιμητικής πλακέτας που του επέδωσε ο πρόεδρος της Πανηπειρωτικής κ. Κώστας Αλεξίου εν μέσω θερμών χειροκροτημάτων.
Όπως αυτά που δεν μπόρεσε να κρύψει, και γιατί άλλωστε, όταν διάβαζε αποσπάσματα έργων του στα οποία γινόταν αναφορά σε αγαπημένα πρόσωπα, στη γενέτειρά του, την Ελλάδα, την Κύπρο.
Αυτός είναι ο πρωτοδάσκαλος της σύγχρονης φιλολογίας, ο συγγραφέας, ο άνθρωπος, καταξιωμένος Ηπειρώτης διανοητής Χριστόφορος Μηλιώνης.
Το πλούσιο βιογραφικό του διάβασε κ. Αλεξίου, πλέκοντας και το εγκώμιο του τιμωμένου.
Για το λογοτεχνικό έργο του μίλησαν η καθηγήτρια του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, συνδιοργανωτής της εκδήλωσης, κ. Γεωργία Λαδογιάννη και ο πρόεδρος της Εταιρείας Συγγραφέων κ. Αλέξης Ζήρας.
Και για το φιλολογικό του έργο ο φιλόλογος κ. Δημήτρης Χ. Σκλαβενίτης, ευχόμενος στο φίλο του Χρ. Μηλιώνη το αρχαιοπρεπές «Ερρώσο ευδαιμόνει».Το καλωσόρισμα των προσκεκλημένων επωμίστηκε ο γενικός γραμματέας της Πανηπειρωτικής κ. Ιπποκράτης Κατσένης.
Η πλακέτα που απενεμήθη στον τιμώμενο φιλοτεχνήθηκε από τον εξαίρετο πατριώτη, Γιαννιώτη γλύπτη και καθηγητή της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών κ. Θόδωρο Παπαγιάννη. Αισθητή υπήρξε η απουσία επισήμων, αλλά και άλλων πολλών επώνυμων Ηπειρωτών των γραμμάτων και των Τεχνών, ο οποίοι μάλιστα έχουν τιμηθεί από την Πανηπειρωτική. Τους Ηπειρώτες γενικότερα τίμησε με την παρουσία της η βουλευτής Βʼ Αθηνών του ΠΑΣΟΚ, κ. Άννα Νταλάρα, ενώ διαβάστηκε χαιρετιστήριο μήνυμα της περιφερειάρχη Ηπείρου κ. Δήμητρας Γεωργακοπούλου-Μπάστα.


ΣΧΕΤΙΚΑ: 1)Φωνές από τον φωταγωγό


2) Εισαγωγή στο μάθημα των Γαλλικών


3) Αποβολή για μιά ανθοδέσμη στον Μίκη Θεοδωράκη


4) Ο τελευταίος Ταμπάκος

5) Χριστόφορος Μηλιώνης στο e-giannena



Τετάρτη 24 Φεβρουαρίου 2010

Τα πολιορκημένα Γιάννενα -1913-, ένα βιβλίο της Γκυ Σαντεπλερ, στο προσκήνιο από τον τοπικό τύπο.


H Γκυ Σαντεπλέρ (Guy Chantepleure) σύζυγος του Γάλλου Προξένου στα Γιάννενα το 1913, έγραψε ένα βιβλίο για την πολιορκία των Ιωαννίνων.Η Σαντεπλέρ (ψευδώνυμο της Jeanne -Violet- Dussap, 1870-1951), ήτο φίλη των Ελλήνων, περιγράφει παραστατικά την εποχή εκείνη από τον Οκτώβριο 1912 μέχρι τον Μάρτιο 1913, επισκέπτεται Νοσοκομεία, συμπονά τους τραυματίες, γνωρίζει τους ιθύνοντες του τόπου, και παρά την φιλελληνικότητά της, κρατάει ισορροπίες, συγγραφέας και άλλων βιβλίων.Γενικά βλέπει τα πράγματα από μια ανθρωπιστική πλευρά.
Καταδικάζει τις ακρότητες, ειδικά των ατάκτων Αλβανών όταν υποχωρούσαν, και μερικών δικών μας ανταρτών όταν μπήκαν στην πόλη.
Επίσης περιγράφει με γλαφυρότητα την ηπειρώτικη φύση, τα βουνά, τους λόγγους και τη λίμνη, με μια ρομαντική διάθεση, καθαρά της εποχής.
To βιβλίο έχει αποδοθεί στα Ελληνικά, από τον Κώστα Βλάχο
(Έκδοση των Αγαθοεργών Καταστημάτων της Μητρόπολης - 2003)
και προλογίζεται από τον Μητροπολίτη Ιωαννίνων κ. Θεόκλητο.Υπάρχει ακόμη με τον τίτλο «Τα Ιωάννινα Πολιορκημένα» σε μετάφραση Γ. Τσοκόπουλου, ΕΗΜ 1975.
............................................

Από τον Πρωϊνό Λόγο της Τρίτης 23 Φεβρουαρίου 2010
Γράφει η κ. ΜΑΙΡΗ ΚΩΣΤΗ
• Επʼ ευκαιρία των 97 χρόνων από την Απελευθέρωση των Ιωαννίνων...
Η ευλογημένη ημέρα για τα Γιάννενα ήλθε την 21η Φεβρουαρίου του 1913, όταν ο ελληνικός στρατός νικητής και τροπαιούχος εισήλθε στην απελευθερωμένη πόλη. Αυτών των σκλάβων ακόμη Ηπειρωτών τα συναισθήματα και την αγωνιώδη αναμονή στις ημέρες της πολιορκίας των Ιωαννίνων από τον ελληνικό στρατό, περιγράφει η Γαλλίδα λογοτέχνις Guy Chantepleure, στο βιβλίο της «Η πολιορκημένη πόλις» (σελ. 158). Η Guy Chantepleure -Γκυ Σιαντεπλέρ είναι το λογοτεχνικό της ψευδώνυμο- ήταν η σύζυγος του γνωστού φιλέλληνα Γάλλου προξένου στα Γιάννενα Edgar Dussap και ήταν διεθνώς γνωστή για τα βιβλία της. Η Guy Chantepleure έζησε κι αυτή την αγωνία της πολιορκίας των Ιωαννίνων και συμμερίστηκε τον ανθρώπινο πόνο Ελλήνων και Τούρκων «Αξιολογώντας αντικειμενικά την κατάσταση με διεισδυτικό μάτι κατώρθωσε με σπάνια δύναμη» να την περιγράψει στο βιβλίο της «Η πολιορκημένη πόλις», το οποίο εκδόθηκε στο Παρίσι το 1913 και τιμήθηκε με το πρώτο βραβείο της Γαλλικής Ακαδημίας το 1914. Άκρως εκλεκτικά παρατίθεται ένα «χρονικό» με τα «δρώμενα» στην πόλη, αλλά με αποσπάσματα από το βιβλίο της.
• Οκτώβριος 1912: Με φίλους Γιαννιώτες το ζεύγος Dussap, ένα απόγευμα πηγαίνει σʼ ένα αμπέλι έξω από τα Γιάννενα για να γευτούν τα σταφύλια, κι ενώ έδυε ο ήλιος: «Εσιωπώμεν. Τότε κάποιος φίλος -ο οποίος μας είχεν οδηγήσει προς το μέρος εκείνο το άγριον αλλά και θαυμάσιο- μου έδειξε πέραν λόφων τινών μίαν μακράν κορυφογραμμήν φωτισμένην. Μου φαίνεται ότι την βλέπω ακόμη. Αι ακτίναι την εφώτιζαν όλην... ήτο χρυσή και ηκτινοβόλει. Μία φωνή σοβαρά με εν μειδίαμα μου είπεν: «Εκεί είναι η Ελλάς». Ενόμισα ότι άκουσα «Εκεί εινʼ ο ουρανός... ο Παράδεισος».
• «Βαρύ κάλυμμα χιόνος σκεπάζει τα Ιωάννινα και την λίμνην των... Κατά την δύσιν του ηλίου οι έμποροι και οι καφεπώλαι κλείουν τα καταστήματά των... Μετά δε τας επτά τα Ιωάννινα είναι πόλις έρημος πεθαμένη... Τι ερημία, τι σιωπή... Ουδείς κρότος ακούεται από τα σπίτια... Εις τας οδούς... ακούονται πυροβολισμοί».
• «Πολυάριθμοι πληγωμένοι μεταφέρθηκαν στα Γιάννενα, όπου και νοσηλεύονται: «Οι τραυματίαι (Τούρκοι) αξιωματικοί νοσηλεύονται ως επί το πλείστον εις το Κουραμπά το τουρκικόν νοσοκομείον των Ιωαννίνων... εις το μέσον ενός ωραίου κήπου δεσπόζοντος μιας λίμνης... Το ελληνικόν νοσοκομείον είναι εις ολιγώτερον ωραίαν θέσιν, αλλά φωτεινόν, καθαρόν και καλώς διασκευασμένον!.. Πολιτικοί ιατροί Έλληνες προσεφέρθησαν να περιποιούνται με πολλήν αφοσίωσιν Τούρκους, τους ανθρώπους αυτούς τους ξένους, οι οποίοι καθώς μου έλεγεν απλούστατα και με καλωσύνην ο χειρούργος Ρέκκας, δεν είναι πλέον εχθροί, επειδή υποφέρουν».
• «Οι αντίπαλοι μάχονται εις απόστασιν τριάκοντα χιλιομέτρων από των Ιωαννίνων... ήκουσα πυροβολισμούς. Πλησίον της εκκλησίας του Περιλέφτη, επί του λόφου, όπου όταν ήτο φθινόπωρον ήνθιζον τόσα άγρια ηλιοτρόπια... εις την θέσιν ταύτην προ ολίγων ημερών εις ιερεύς εδολοφονήθη μόλις εισήρχετο εις τον περίβολον ο οποίος περιτοιχίζει την εκκλησίαν, επί της θύρας φαίνονται ακόμη τα ίχνη των σφαιρών». Το στρατοδικείον εργάζεται συνεχώς... Οι επίσημοι δικηγόροι, ιατροί, έμποροι της πόλεως εφυλακίσθησαν, χωρίς να είναι γνωστή η αιτία της φυλακίσεώς των... Χωρικοί καταδικασθέντες υπό του στρατοδικείου εκρεμάσθησαν εις τα δένδρα των δρόμων. Οθωμανίδες επήγαν εκεί ησύχως με τα παιδιά των διά να απολαύσουν το θέαμα αυτό...».
• «...Οι Τούρκοι παντού κατετροπώθησαν! Εις την Θεσσαλονίκην... εις τας Σαράντα Εκκλησίας... εις το Κουμάνοβον... εις το Μοναστήρι...».
• Δεκέμβριος 1912: Τα ελληνικά στρατεύματα κατέλαβαν τα Πεστά, κατέχουν το Ροβιλιαστό... Τώρα το Μπιζάνι κροτεί... σαρώνει τα πέριξ διά των βλημάτων του... Το κέντρο του ελληνικού στρατού είναι απέναντι του φρουρίου, ενώ αι δύο πτέρυγες αναπτύσσονται δεξιά και αριστερά. Μάχονται με λύσσαν».
• 20 Φεβρουαρίου 1913: «Ο Έλλην Διάδοχος παρήγγειλεν εις τον Εσσάτ Πασσάν ότι η πόλις έπρεπε να παραδοθή άνευ όρων...».
• 21η Φεβρουαρίου 1913. «...Αυγή νέα... αυγή ιστορική!.. η πόλις που εκοιμήθη Τουρκική και Οθωμανική εξύπνησεν Ελληνική και Χριστιανική!.. ...Τότε ηκούσθη η απερίγραπτος φωνή της απελευθερώσεως, ο ίλιγγος του ενθουσιασμού, μια χαρά αφελής, χαρά όλως διόλου νέα, η οποία μόλις εν τούτοις με ένα μεθυστικόν ενθουσιασμόν... επίστευε. ...Είδα την πρώτην χαράν του λαού των Ιωαννίνων... Την είδα εις τον δρόμον... Η στιγμή αυτή υπήρξε μοναδική, στιγμή περί της οποίας αι γραμμαί αύται δεν δύνανται παρά πολύ αμυδράν ιδέαν να δώσουν... αλλά της οποίας την συγκίνησιν θα ενθυμούμαι πάντοτε... Όλοι έκλαιαν, εγελούσαν, ενηγκαλίζοντο αλλήλους... Τρελλά με λυγμούς εις την φωνήν, με μανίαν ή με έκστασιν εφώναζαν: «Ζήτω η Ελλάς, Ζήτω ο Ελληνικός στρατός, Ζήτω ο Διάδοχος Κωνσταντίνος».
• «Ιωάννινα 1/14 Μαρτίου: Επιμνημόσυνος δέησις εψάλη εις την Μητρόπολιν διά τους νεκρούς του πολέμου... Εις το μέσον... εν Κενοτάφιον είχε στηθή το οποίον εστόλιζαν αι μεγάλαι πτυχαί της Ελληνικής σημαίας... Η δέησις ήτο συγκινητική... Ο κατωτέρω διάλογος επισήμων. Ένα μικρό παιδάκι λυπείται διότι τα γλυκά χρώματα του έθνους δεν καλύπτουν παρά μόνον κατά το ήμισυ το θλιβερόν μαύρο πράγμα το οποίον αναπαριστά τον θάνατον. Με πολλήν αφέλειαν λέγει εις την μητέρα του:
- Η σημαία είναι πολύ μικρή, δεν σκεπάζει όλους τους πεθαμένους...
Η μήτηρ απαντά:
- Η σημαία είναι πολύ μεγάλη... Δεν ξέρεις ακόμη... Είναι αρκετά μεγάλη, διά να σκεπάζη τους πεθαμένους... και τους ζωντανούς ακόμη... Μας σκεπάζει όλους!..
Οι δύο ομιληταί ήσαν άνθρωποι του λαού, καθώς μου είπαν».
.............................................

Ένα σχόλιο στον Ηπειρωτικό Αγώνα της Τρίτης 23 Φεβρουαρίου 2010
Πολιορκημένα Γιάννενα
Διάβασα το βιβλίο «Τα Ιωάννινα πολιορκημένα» που έγραψε η σύζυγος του Γάλλου προξένου στα Γιάννενα Γκυ Σαντεπλέρν από τις εκδόσεις της Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών σε μετάφραση Γ. Τσοκόπουλου. Μου έκανε εντύπωση ο τρόπος που περιγράφει την πόλη μας και τους Γιαννιώτες η Γαλλίδα συγγραφέας. Γράφει για τα σπιτάκια με την πέτρα, για τα αμπέλια και τα σταφύλια που όμοια δεν είδε πουθενά. Για τους Γιαννιώτες που είναι ονειροπόλοι, οραματιστές με διάπυρο την αφοσίωση στην πατρίδα, που έχουν διακαή πόθο να αποτινάξουν το ζυγό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Γράφει πρωτόγνωρα πράγματα.

Το βιβλίο στα Γαλλικά

Δευτέρα 22 Φεβρουαρίου 2010

37 χρόνια από την ταράτσα της Νομικής, Φλεβάρης 1973.


37 χρόνια μετά τα γεγονότα της εξέγερσης της Νομικής, η Παραπολιτική δημοσιεύσει σήμερα μαρτυρίες των ανθρώπων που έζησαν εκείνη την ταραγμένη περίοδο.

Γράφει ο Ξενοφών Γιαταγάνας

Μου ζητήσατε να καταθέσω τη μαρτυρία μου. Πριν απ’όλα πρέπει να πω ότι δεν ήμουνα παρών στα γεγονότα αυτά. Βρισκόμουνα στο Παρίσι, όπου είχα πάει, με χίλια ζόρια, για να συνεχίσω σπουδές. Ημουνα όμως μέλος του ΚΣ της Κομμουνιστικής Οργάνωσης Σπουδαστών (ΚΟΣ του ΚΚΕ εσωτερικού) και του ΚΣ του Ρήγα Φεραίου και είχα, επομένως, άμεση και συνεχή επαφή με τους συντρόφους στην Ελλάδα. Είχα επίσης ενεργή συμμετοχή σε προηγούμενες δράσεις που προετοίμασαν, κατά τη γνώμη μου, την φοιτητική εξέγερση που ακολούθησε. Υπήρξα αντιπρόεδρος της Ελληνοευρωπαϊκής Κίνησης Νέων (ΕΚΙΝ) και ιδρυτικό μέλος του Ελευθέρου Θεάτρου (ΕΘ).
Τα τέσσερα πρώτα χρόνια της δικτατορίας, μέχρι το 1971, η οργανωμένη αντίσταση παράπαιε Οι δυναμικές ενέργειες, κυρίως του Ρήγα Φεραίου, ήταν σποραδικές και αναποτελεσματικές, ενώ οι μαζικές συλλήψεις τρομοκρατούσαν τον κόσμο που κρατιόταν μακριά από την οργανωμένη πάλη. Οι μαζικότερες και σημαντικότερες εκδηλώσεις της εποχής ήταν όσες είχαν «νόμιμο» χαρακτήρα καταγγέλλοντας συγχρόνως, άμεσα ή έμμεσα, το στρατιωτικό καθεστώς: η κηδεία του Γ. Παπανδρέου και του Γ. Σεφέρη, οι δραστηριότητες της ΕΚΙΝ (που διαλύθηκε από την αστυνομία το 1972), οι παραστάσεις του ΕΘ, τα «Δεκαοκτώ Κείμενα» και τα «Νέα Κείμενα», η έκθεση του Βλάση Κανιάρη με τα γαρύφαλλα στο γύψο, κλπ.
Πολιτική μας επιλογή και βασικό μας μέλημα υπήρξε τότε η οργάνωση του φοιτητικού κινήματος σε νόμιμη βάση, με......συγκεκριμένα αιτήματα (κατάργηση των διορισμένων συμβουλίων και εκλογές) και δυνατότητα ανοιχτής εκδήλωσής του μπροστά στα μάτια όλων των σπουδαστών και της κοινωνίας γενικότερα.
Οι ΦΕΑ, στις οποίες συμμετείχαν και πολλοί ανένταχτοι και από άλλους ορίζοντες δημοκρατικοί φοιτητές, υπήρξαν υλοποίηση αυτής της επιλογής και τα γεγονότα της Νομικής πρώτη μαζική τους έκφραση με κορυφαία εκδήλωση τη μετά από μερικούς μήνες εξέγερση του Πολυτεχνείου. Πιστεύω ότι τα γεγονότα εκείνα, αποτέλεσαν απόρροια της μαζικής, νόμιμης έκφρασης του φοιτητικού κινήματος και προάγγελο της κορύφωσής του που μπορεί, σε μια πρώτη φάση, να οδήγησε σε σκλήρυνση της χούντας, αλλά κατέληξε εν συνεχεία στην αποσταθεροποίησή της και τελικά στην πτώση της, μετά και τα τραγικά συμβάντα στην Κύπρο. Τα γεγονότα της Νομικής ήταν μια απτή απόδειξη του τί μπορεί να πετύχει ένα συντεταγμένο, ενωτικό φοιτητικό κίνημα, με ρεαλιστικούς στόχους που κινητοποιούν την κοινωνία και όραμα που ενώνει την πλειοψηφία των πολιτών.
Είμαι υπερήφανος για ό,τι κάναμε τότε και για τη μικρή συμβολή μου. Και θλίβομαι σήμερα όταν βλέπω το σπουδαστικό κίνημα κατακερματισμένο, ανίκανο να εκλέξει ενιαία εκπροσώπηση, με κάποια τμήματά του να καταστρέφουν τη δημόσια περιουσία πανεπιστημίων και σχολείων και άλλα να κρεμάνε πολύχρωμα κουρέλια στις προσόψεις των κτηρίων με ανούσια παραταξιακά συνθήματα που δεν ενδιαφέρουν παρά τις αποστεωμένες και γραφειοκρατικές πελατείες τους.
Κάποιοι μπορεί να σκεφτούν ότι γέρασα και έγινα συντηρητικός, αλλά έτσι αισθάνομαι και πολύ φοβάμαι ότι έχω δίκιο.
Η συνέχεια στην Παραπολιτική
................................................................

Ανήμερα 21 Φλεβάρη 1973 ο Παπαδόπουλος ήταν στην κεντρική πλατεία των Ιωαννίνων για την παρέλαση του εορτασμού της απελευθέρωσης των Ιωαννίνων το 1913.
Από την ταράτσα της Νομικής στην Αθήνα λίγοι φοιτητές και φοιτήτριες έστειλαν μήνυμα στην Λεφτεριά και στη Δημοκρατία να μην αργούν μιά και είχε φλεβαρίσει.
Ο Παπαδόπουλος δεν θα ρχόταν ποτέ, ξανά στα Γιάννενα .....
Οι εξελίξεις ήταν ραγδαίες: Το κίνημα του Ναυτικού τον Μάη του 1973, το "δημοψήφισμα" του καλοκαιριού με το οποίο ο Παπαδόπουλος γίνεται "Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας" το ξήλωμα της στρατιωτικής κυβέρνησης και η αντικατάστασή της με την ¨κυβέρνηση" Μαρκεζίνη, η εξέγερση του Πολυτεχνείου τον Νοέμβρη του 1973, το πραξικόπημα Ιωαννίδη 25 Νοεμβρίου 1973, το προδοτικό πραξικόπημα εναντίον της Κυπριακής Δημοκρατίας εναντίον του Αρχιεπισκόπου και Εθνάρχη Μακάριου 15 Ιουλίου 1974, η εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο 20 Ιουλίου 1974, η πτώση της χούντας, η επιστροφή του Καραμανλή 24 Ιουλίου 1974, οι πρώτες ελεύθερες εκλογές 17 Νοεμβρίου 1974, το Δημοψήφισμα της κατάργησης της Βασιλείας στην Ελλάδα .... τα επόμενα είναι πιο γνωστά...


Το δεύτερο τεύχος της ξαστεριάς κυκλοφόρησε τον Απρίλη '73, λίγο μετά τον Φλεβάρη της Νομικής
(κορόιδο είσαι Τούντα που πήγες με τη Χούντα-
- Μαύρα κόκινα κιτρινα μπλε τα ματακια μου καλέ
αν δεν βγω από την Ασφάλεια μανούλα μου να το ξέρεις θα πεθάνω-
Άλλος για Χιο τράβηξε και άλλος για Μυτιλήνη
και άλλος στη Σίνας τα στενά αίμα και δάκρυα δίνει-
σε παράφραση γνωστών τραγουδιών τςη εποχής)
Μηνιαία Σπουδαστική Επιθεώρηση
Όργανο της Φοιτητικής Ενώσεως Κρητών
Εκδότης - Διευθυντής Συντάξεως: Μανούσος Τσαφαράκης.




Πέμπτη 18 Φεβρουαρίου 2010

Τα πήραμε τα Γιάννενα, μάτια πολλά το λένε.Το λένε χτύποι και βροντές, το λένε κι οι καμπάνες.


Τα πήραμε τα Γιάννινα
Μάτια πολλά το λένε,
Μάτια πολλά το λένε,
Οπού γελούν και κλαίνε.
Το λεν πουλιά των Γρεβενών
Κι αηδόνια του Μετσόβου,
Που τα έκαψεν η παγωνιά
Κι ανατριχίλα φόβου.
Το λένε χτύποι και βροντές,
Το λένε κι οι καμπάνες,
Το λένε και χαρούμενες
Οι μαυροφόρες μάνες.
Το λένε και Γιαννιώτισσες
Που ζούσαν χρόνια βόγγου,
Το λένε κι Σουλιώτισσες
Στις ράχες του Ζαλόγγου. (Του Γεωργίου Σουρή)

Στις 10 Ιανουαρίου 1913 ο διάδοχος και μετέπειτα βασιλιάς Κωνσταντίνος αναλαμβάνει στη Φιλιππιάδα τη διοίκηση του στρατού της Ηπείρου και εγκαθιστά το Αρχηγείο στο Χάνι του Εμίν Αγά 14 χιλιόμετρα νότια του Μπιζανίου. Οι στρατιώτες ενισχύονται και με άλλες δυνάμεις και νοιώθουν πως η μέρα της λευτεριάς είναι πολύ κοντά.
Ο διάδοχος Κωνσταντίνος πριν από την τελική επίθεση, έκρινε καλό να απευθύνει μήνυμα για παράδοση προς τον Εσσάτ πασά, που ήταν συμμαθητής του στη στρατιωτική Ακαδημία του Βερολίνου, το οποίο αναφέρει τα εξής:

Προς τον Διοικητή του Οθωμανικού Στρατού Ιωαννίνων Εσσάτ Πασσάν,
Εξοχώτατε!
Προσφεύγω εις Υμάς εν ονόματι της ανθρωπότητος και του πολιτισμού, προ της τελικής εφόδου, όπως αποφευχθή αιματοχυσία πολλών ηρώων και όπως περιφρουρηθεί η πόλις εκ της καταστροφής ην θα φέρη η μάχη εις τας πύλας ταύτης. Ο εν Κορυτσά στρατός μου αφαιρεί κάθε ελπίδα διαφυγής σας εκ της αιχμαλωσίας.
Αφ’ ετέρου ασφαλώς γνωρίζετε, ότι ο Οθωμανική Κυβέρνησις από της ενάρξεως των συζητήσεων εν Λονδίνω δια την σύναψιν της ειρήνης, παρητήθη των εδαφών, των περιλαμβανομένων από της Θράκης μέχρι του Αδριατικού πελάγους και κατόπιν τούτου δεν βλέπω τον λόγον δι’ επιμονήν εις άμυναν της πόλεως.
Εάν πρόκειται δια την τιμήν και δόξαν των όπλων σας, είμαι έτοιμος, εν περιπτώσει παραδόσεως της πόλεως εις τον Στρατόν μου, προ της οριστικής εφόδου, να επιτρέψω εις τον Στρατόν Σας να εξέλθη της πόλεως με όλην την πολεμικήν τιμήν και δόξαν και με τα όπλα και στρατιωτικά του είδη και να μεταφερθή εις κατάλληλον σημείον.
Συγχρόνως εγγυώμαι, ότι θα επιδειχθή σεβασμός προς θρησκείαν, ζωήν, τιμήν και περιουσίαν των Μουσουλμάνων.
Είναι ματαία η επιμονή της διατηρήσεως των Ιωαννίνων μέχρι της ειρήνης, με την ελπίδα ότι αύτη θα είναι προσεχής. Τα δε τελευταία γεγονότα της Κωνσταντινουπόλεως δεν επιτρέπουσι να υποθέση τις και να ελπίζη ότι η σύναψις και η υπογραφή της ειρήνης θα είναι προσεχής.
Ο Στρατός Σας, παρά την ανδρείαν και το θάρρος, είναι ασφαλώς καταδικασμένος εις αιχμαλωσίαν ή καταστροφήν. Η απώλεια των Ιωαννίνων δεν είναι δυνατόν να σας παράσχη ευθύνας, διότι η Κυβέρνησίς Σας έχει παρητηθή της χώρας ταύτης, κατά πάντα τρόπον.
Εγώ δ’ έχω την στερράν απόφασιν και την επιθυμίαν να καταλάβω οπωσδήποτε τα Ιωάννινα.
Εάν η Υμετέρα Εξοχότης δέχεται κατ’ αρχήν τας προτάσεις μου, παρακαλώ όπως μοι απαντήση δι’ αξιωματικού ερχομένου εις τας προφυλακάς μου δια της μεγάλης οδού.
Παρακαλώ όπως δεχθήτε την έκφρασιν της εκτιμήσεως μου, εξοχώτατε Πασσά.
Αρχηγός της Στρατιάς Μακεδονίας και Ηπείρου
Κωνσταντίνος, Δουξ της Σπάρτης.

Ο Εσσάτ Πασσάς απορρίπτει τις προτάσεις
Ο Εσσάτ Πασσάς αφού συμβουλεύτηκε και τους ανωτέρους του, απορρίπτει τις προτάσεις του Κων/νου απαντώντας τα εξής:
Προς τον Αρχηγόν του Ελληνικού Στρατού, Δούκα της Σπάρτης, Κωνσταντίνον.
Υψηλότατε Πρίγκηψ!
Τας εν ονόματι της ανθρωπότητος και του πολιτισμού γενομένας προτάσεις της Υμετέρας Υψηλότητος ανέγνωσα μετά της αυτής σοβαρότητος και λεπτότητος και μετά πλήρους σεβασμού. Αναφέρω ότι διαθέτομεν τα απαιτούμενα μέσα, συν Θεώ, δια την άμυναν των Ιωαννίνων κατά πάσης ενεργείας του θαρραλέου Στρατού Σας.
Σας ευχαριστώ ιδιαιτέρως, διότι πιστεύετε ότι θα επιμείνω, μέχρι του τελευταίου ανδρός και του τελευταίου βλήματος εις την εκτέλεσιν του καθήκοντος όπερ επιβάλλει εις τους υπερασπιστάς ενός φρουρίου η στρατιωτική τιμή και το στρατιωτικόν γόητρον.
Αλλά, όπερ η Υμετέρα Υψηλότης, ούτω και εγώ ανέλαβον καθήκον και έχω σταθεράν απόφασιν να το εκτελέσω και το εκπληρώσω πάση θυσία.
Είναι τιμή δι’ εμέ να συνεχίσω τον πόλεμον μέχρι τέλους με τον γενναίον Στατόν Σας. Δια το χυθέν και χυνόμενον αίμα ο πολιτισμός και ο ανθρωπισμός δεν θα επικρίνη εμέ και τον Στρατόν μου.
Το δίκαιον και η δικαιοσύνη θα καταλογίσωσι ταύτην εις τους υπαιτίους του πολέμου.
Σας ευχαριστώ δια την ευγενή σας λεπτότητα και Σας παρακαλώ να δεχθήτε την έκφρασιν του σεβασμού μου.
Αρχηγός Στρατού Ιωαννίνων
Εσσάτ Πασσάς.

ΤΟ ΝΕΟ ΣΧΕΔΙΟ
Τώρα εκπονείται την τελευταία στιγμή νέο σχέδιο. Θα χτυπήσουν από αριστερά από τα πλάγια, κι όχι κατά μέτωπο από Μπιζάνι, αλλά από Μανωλιάσσα, Άγιο Νικόλαο, Τσούκα, ενώ θα δείχνουν ότι η κύρια προσπάθειά τους είναι το δεξιό (το Μπιζάνι). Την τελευταία λοιπόν στιγμή με άκρα μυστικότητα πίσω από την Ολύτσικα σε κακοτράχαλα και δύσβατα μέρη μεταξύ 17-19 Φεβρουαρίου 1913 μέσα σε ελάχιστο χρόνο μεταφέρουν τις δυνάμεις πίσω από τους Τούρκους και τους αιφνιδιάζουν. Ένα έξυπνο σχέδιο με επιτυχέσταρη εφαρμογή! Εν τω μεταξύ το Μπιζάνι σείεται από αμέτρητες οβίδες που ρίχτηκαν εναντίον του αλλά και από τις οβίδες που το ίδιο ξέρναγε προς τους Έλληνες λίγο πριν αλλά και κατά τη διάρκεια της επίθεσης.
20η Φεβρουαρίου 1913.
Στις 6 η ώρα μετά από πορεία όλη τη νύχτα χτυπούν τον Άγιο Νικόλαο ο οποίος πέφτει. Στη συνέχεια χτυπούν το πιο ψηλό ύψωμα την Τσούκα, και κατόπιν τη Δουρούτη, τη Μανωλιάσσα. Οι εύζωνοι του Βελισσάριου και του Ιατρίδη κατευθύνονται προς τα Ιωάννινα μέσα στον κάμπο, προτού καν το Μπιζάνι παραδοθεί και σιγήσει εντελώς.
Μπροστά στη σκληρή πραγματικότητα οι Τούρκοι ζητούν παράδοση της πόλης και την άλλη μέρα 21η Φεβρουαρίου ανέτειλε περίλαμπρος ο ήλιος της ελευθερίας μετά από 500 περίπου χρόνια σκληρής δουλείας.
Την άλλη μέρα παραδόθηκε το Μπιζάνι. Ο χώρος είναι κατασκαμμένος από τις οβίδες και γεμάτος νεκρούς.

ΟΙ ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ
Η άλωση του Μπιζανίου θεωρήθηκε γεγονός μεγάλης στρατιωτικής σημασίας, γιατί ήταν πολύ οχυρωμένο και υποστηρίζονταν από 32 περίπου χιλιάδες στρατού και πολλά όπλα. Πρωταγωνιστές θα λέγαμε της πτώσεως του Μπιζανίου ήταν:
1) Ο Πρωθυπουργός της χώρας Ελευθέριος Βενιζέλος που εδώ και 2 χρόνια είχε ετοιμάσει τη χώρα αλλά και με τους σωστούς χειρισμούς του κατά τη διάρκεια του πολέμου.
2) Ο Διάδοχος Κωνσταντίνος που είχε την αρχιστρατηγία στον πόλεμο αυτό, στην τελευταία φάση
3) Ο Στρατηγός Σαπουντζάκης, γηραιός πια, που από τις 12 Οκτωβρίου 1912 ανέλαβε με λίγες δυνάμεις (μία μεραρχία) να ξεκαθαρίσει με την Τουρκία το μέτωπο της Ηπείρου.
Και προ πάντων και πάνω απ’ όλους – για να είμαστε δίκαιοι – οι αξιωματικοί και οι Έλληνες στρατιώτες που προχωρούσαν στην πρώτη γραμμή και όρθιοι πολλές φορές μπροστά στις κάννες των όπλων του εχθρού!
Στα χείλη του θυμόσοφου λαού που σπάνια να πέσει έξω, κυκλοφορεί μέχρι και σήμερα τούτο το τετράστιχο:
Ποιος το πήρε το Μπιζάνι;
Εύζωνας με το φουστάνι
Βενιζέλος με την πέννα
Κωνσταντίνος με την πάλλα

Έγιναν μεγάλες μάχες (πριν ο Βελισσαρίου πατήσει πρώτος στα Γιάννενα, στην Αετοράχη, στα Πεστά, στα Πέντε Πηγάδια και αλλού.
Το Β΄ Τμήμα Στρατιάς, προκειμένου να εκπληρώσει την αποστολή του αποφασίστηκε να κινηθεί σε τρεις φάλαγγες (1η, 2η και 3η). Η 2η Φάλαγγα με αφετηρία τα στενά της Μανολιάσας, όπου είχε μετακινηθεί, ανέλαβε να προελάσει προς το ύψωμα Άγιος Νικόλαος και στη συνέχεια προς το χωριό Πεδινή. Το 1ο Σύνταγμα Ευζώνων, με τα 8ο και 9ο Τάγματα, μαζί με το 1/17 Τάγμα Πεζικού αποτελούσε την εμπροσθοφυλακή της 2ης Φάλαγγας. Με τα δύο Τάγματα Ευζώνων ανεπτυγμένα εμπρός και το 1/17 πίσω ως εφεδρεία, περί τις 07.45 ξεκίνησε η προέλαση.

Μετά από σκληρές μάχες και με τους άνδρες του βουτηγμένους μέχρι το γόνατο στους βούρκους της περιοχής ο Βελισσαρίου κατάφερε να διεισδύσει ανάμεσα σε τρία τουρκικά οχυρά που ακόμη δεν είχαν παραδοθεί (οχυρά Χιντζηρέλου, Μπιζανίου και Καστρίτσας) και μαζί με τον Ιατρίδη και το τάγμα του κατέλαβε το χωριό Άγιος Ιωάννης, συλλαμβάνοντας πολλούς αιχμαλώτους και κυριεύοντας μεγάλες ποσότητες εχθρικού υλικού. Τα δύο τάγματα εγκατέστησαν άμεσα προφυλακές και έκοψαν τα τηλεφωνικά και τηλεγραφικά καλώδια, διακόπτοντας την επικοινωνία των Ιωαννίνων με το Μπιζάνι. Την υπόλοιπη νύκτα οι άνδρες των δύο ταγμάτων αιχμαλώτισαν 37 αξιωματικούς και 935 οπλίτες του Τουρκικού Στρατού που υποχωρούσαν και διέρχονταν από την περιοχή, χωρίς να γνωρίζουν τη διείσδυση των ευζώνων του Βελισσαρίου και του Ιατρίδη, ενώ ταυτόχρονα προώθησαν τις θέσεις τους προς τα Γιάννενα.

Περί τις 23.00 της 20 Φεβρουαρίου ο Βελισσαρίου διέκρινε δύο πολύ μεγάλους φανούς πίσω από του οποίους σύντομα εμφανίστηκαν ο επίσκοπος Δωδώνης, ο Τούρκος υπολοχαγός Ρεούφ και ο επίσης Τούρκος ανθυπολοχαγός Ταλαάτ, οι οποίοι έφερναν επιστολή των ξένων προξένων και του Εσσάτ Πασά με τις προτάσεις για παράδοση των Ιωαννίνων. Η παράτολμη ενέργεια των Βελισσαρίου και Ιατρίδη, έκανε τους Τούρκους να πιστέψουν πως έξω από τα Ιωάννινα είχε συγκεντρωθεί μεγάλη ελληνική δύναμη και άρα κάθε αντίσταση ήταν μάταιη!

Τα Γιάννενα υπερασπίζεται ο Εσσάτ Πασάς με 30 χιλιάδες περίπου στρατό και το Μπιζάνι οι Φαϊκ και Φουάτ Μπέης. Αρχηγός του Επιτελείου και της άμυνας του Μπιζανίου ήταν ο αδελφός του Εσσάτ Πασά, ο Βεχήπ Μπέης.

ΤΙ ΕΙΠΕ Η ΠΟΙΗΣΗ
Του πολέμου του 1912
Ισείς βουνά του Γκρίμποβου, βουνά της Μανωλιάσσας,
Λίγου να χαμηλώσετε κάνα ντουφέκι τόπου
Για να φανούν τα Γιάννινα, το έρημου Μπιζάνι,
Πως πολεμούν οι Έλληνες με τους Τουρκαρβανίτες
Πέφτουν κανόνια σαν βροχή, ουβίδες σαν χαλάζι
Κι αυτά τα λιανοντούφεκα σαν άμμους της θαλάσσης.

ΤΟ ΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΙΣΤΗ
Μου γράφεις Μάνα μια γραφή και με ρωτάς τι κάνω,
στου Μπιζανιού την παγωνιά, στο κρύο θα πεθάνω!
Δε με φοβίζουν Μάνα μου οι σφαίρες τα κανόνια
μα με φοβίζει η βροχή, του Μπιζανιού τα χιόνια…

Λειτούργησε την Παναγιά κι άναψε αγιοκέρι
να κάνει θαύμα, Μάνα μου, να γίνει καλοκαίρι
να ιδώ τον ήλιο μια φορά κι απ’ τη χαρά να κλάψω
κι’ από τα Γιάννινα γραφή, μάνα μου, θα σου γράψω.

Μάνα μ’ ο Κωνσταντίνος μας, παιδιά όλους μας έχει,
σαν αητός στο πλάϊ μας και σαν πατέρας τρέχει
Μη κλαις μανούλα μου χρυσή, γρήγορα θα γυρίσω
και θάμαι Μάνα νικητής, γλυκά να σε φιλήσω.
(Γεωργίου Βουγιουκλάκη)

ΠΟΛΕΜΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ
(Σπερχειάδα Φθιώτιδας) Δημοτικό
Ένα πουλάκι ν’ έβγαινε πομέσ’ απ’ το Μπιζάνι,
είχε θολά τα μάτια του και μαύρα τα φτερά του,
κι η Ρούμελη το ρώτησε κι η Ρούμελη του λέει:
Ακού’ κανόνια πέφτουνε και θλιβερά βουϊζουν.
Πες μας, πουλί, τι γίνεται και τι λεβέντες πέφτουν:
--Τι να σου πω, βρε Ρούμελη, τι να σου μολογήσω;
Τα ευζωνάκια πολεμούν στο ξακουστό Μπιζάνι
πέντε μερούλες νηστικά και δέκα διψασμένα,
μέσα στους πάγους πολεμούν κι είναι κρουσταλιασμένα.
Πέφτουν λεβέντες μας νεκροί, λεβέντες πληγωμένοι
κι ο Σαπουντζάκης έλεγε κι ο Σαπουντζάκης λέγει:
--Παιδιά μου, μη δειλιάσετε το τούρκικο το βόλι,
να πάρουμε τα Γιάννινα κι ας σκοτωθούμε όλοι.



Τετάρτη 17 Φεβρουαρίου 2010

Οι εκδηλώσεις για την 97η επέτειο από την απελευθέρωση των Ιωαννίνων.


Oι εκδηλώσεις για την 97η επέτειο από την απελευθέρωση στις 21 Φεβρουαρίου 1913, των Ιωαννίνων έχουν ως εξής:
- Πέμπτη 18 Φεβρουαρίου στις 11 το πρωί επιμνημόσυνη δέηση στο Ηρώο «Αγωνιστριών γυναικών των Τσεριτσάνων» στο τοπικό διαμέρισμα Πλατανίων του δήμου Σελλών.
- Παρασκευή 19 Φεβρουαρίου, στο Μπιζάνι. Στις 11 το πρωί γίνεται επίσκεψη στο Μπιζάνι και τα οχυρά του, με ενημέρωση για τα ιστορικά γεγονότα στην περιοχή από αξιωματικό της 8ης Μεραρχίας, αλλά και εκκίνηση των αθλητών που μετέχουν στον καθιερωμένο Μπιζάνειο δρόμο. Στις 12.30, επιμνημόσυνη δέηση και κατάθεση στεφάνων στον τύμβο των Μπιζανομάχων και η απονομή στους νικητές του αγώνα.
- Σάββατο 20 Φεβρουαρίου, στις 9.30 τρισάγιο και κατάθεση στεφάνων στο Στρατηγείο του πολέμου στο Χάνι Εμίν Αγά όπου και είχε εγκατασταθεί το κέντρο επιχειρήσεων της πολιορκίας των Ιωαννίνων από τον ελληνικό στρατό το 1912- 13.
Στις 11 θα γίνει επιμνημόσυνη δέηση και κατάθεση στεφάνων στο Ηρώο Μπιζανομάχων, στο Ρολόι.
Το βράδυ στις 7 στην Πινακοθήκη της Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών, παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας Κάρολου Παπούλια εγκαινιάζεται η έκθεση «Ο Ηπειρώτης Γεώργιος Σταύρος και η οικονομική συγκρότηση του νεοελληνικού κράτους» που διοργανώνεται από την ΕΗΜ και το Ιστορικό Αρχείο της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδας. Η έκθεση θα διαρκέσει ως τις 19 Μαρτίου και θα είναι ανοιχτή κάθε μέρα από Δευτέρα ως Παρασκευή 10-1 και 6-8.
Η πανηγυρική εκδήλωση του Δήμου Ιωαννιτών στο Πνευματικό Κέντροστις 19.45, με προσφώνηση από τον πρόεδρο του δημοτικού συμβουλίου Βασίλη Κοσμά ενώ την πανηγυρική ομιλία θα κάνει ο Καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Γιώργος Καψάλης («Ο Τύπος της εποχής για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων»). Θα ακολουθήσει προβολή του ιστορικού ντοκιμαντέρ «Έτσι πήραμε τα Γιάννενα» σε σκηνοθεσία Νίκου Παπαθανασίου.
Στις 20.40 θα ακολουθήσουν τα εγκαίνια της δεύτερης μεγάλης έκθεσης. Ο Κάρολος Παπούλιας θα εγκαινιάσει στο φουαγιέ του Πνευματικού Κέντρου την έκθεση «Θησαυροί της Δημοτικής Πινακοθήκης Ιωαννίνων» με έργα νεοελλήνων ζωγράφων που βρίσκονται από τη μεγάλη συλλογή της πινακοθήκης. Η έκθεση μετά τα εγκαίνια θα μεταφερθεί στη Δημοτική Πινακοθήκη στην οδό Κοραή.
-Κυριακή 21 Φεβρουαρίου, από τις 7 το πρωί η Φιλαρμονική του Δήμου και η στρατιωτική μπάντα θα παιανίζουν εμβατήρια στους δρόμους της πόλης. Δοξολογία στη Μητρόπολη στις 10.30. Στις 11.05 κατάθεση στεφάνων από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας στο Ηρώο Μπιζανομάχων και στις 11.45 παρέλαση ενώπιον του Προέδρου.
- Παράλληλες εκδηλώσεις. Ήδη ξεκίνησε η έκθεση με σπάνιο φωτογραφικό υλικό από την απελευθέρωση και την ζωή της πόλης το 1912- 13, στο ισόγειο της νομαρχίας, μια έκθεση που τελεί υπό την αιγίδα της νομαρχιακής αυτοδιοίκησης και θα λειτουργεί στις ώρες λειτουργίας των υπηρεσιών το πρωί ως και τις 28 Φεβρουαρίου ενώ θα είναι ανοιχτή και την Κυριακή του εορτασμού.
Το σαββατοκύριακο, επιπλέον, στο στρατόπεδο Κατσιμήτρου στο Πέραμα θα διεξαχθούν διεθνείς, επετειακοί αγώνες σκοποβολής (τυφεκίου- πιστολιού) της Σκοπευτικής Ομοσπονδίας Ελλάδος και του Αθλητικού Ομίλου BUDO.
.....................................................................
........................................................................
Για τα οχυρά στο Μπιζάνι, τα σχέδια οχύρωσης, η παράκαμψη των οχυρών
μια εκπομπή της TV τηλεφώς


Τρίτη 16 Φεβρουαρίου 2010

Αναμένεται επίθεση αφρικανικής σκόνης, λασποβροχές, υψηλές για την εποχή θερμοκρασίες.


Καιρικές συνθήκες που ευνοούν την «επίθεση» σκόνης από την Αφρική αναμένει για τις επόμενες μέρες η ΕΜΥ.
Συγκεκριμένα, το επόμενο τριήμερο η θερμοκρασία θα κυμαννθεί σε υψηλά για την εποχή επίπεδα και θα φτάσει ακόμα και τους 21 βαθμούς.
Αναλυτικά, για αύριο προβλέπονται άνοδος της θερμοκρασίας και τοπικές βροχές στα δυτικά, κεντρικά και βόρεια. Σποραδικές καταιγίδες αναμένονται στα βορειοδυτικά και πιθανώς στη Μακεδονία και τη Θράκη.
Στην Αττική προβλέπονται νεφώσεις με ασθενείς βροχές τις πρωινές ώρες και βαθμιαία βελτίωση. Οι άνεμοι θα πνέουν νότιοι νοτιοδυτικοί 4 και στα νότια τοπικά 5 μποφόρ. Η θερμοκρασία θα κυμανθεί από 10 έως 18 βαθμούς Κελσίου.
Στη Θεσσαλονίκη προβλέπονται νεφώσεις με τοπικές βροχές και πιθανότητα πρόσκαιρης καταιγίδας. Βελτίωση αναμένεται από το βράδυ. Οι άνεμοι θα πνέουν ασθενείς και πρόσκαιρα νοτιοανατολικοί 4 με 5 μποφόρ. Η θερμοκρασία θα κυμανθεί από 6 έως 14 βαθμούς Κελσίου.

Πρόγνωση για Πέμπτη
Στα δυτικά, τα βόρεια και τα νησιά του ανατολικού Aιγαίου προβλέπονται νεφώσεις, κατά τόπους αυξημένες, με πρόσκαιρες βροχές κυρίως στα δυτικά. Στις υπόλοιπες περιοχές ο καιρός θα είναι γενικά αίθριος και μόνο πρόσκαιρα θα υπάρχουν τοπικές νεφώσεις. Οι μετεωρολογικές συνθήκες ευνοούν τη μεταφορά σκόνης από την Αφρική. Οι άνεμοι θα πνέουν δυτικοί νοτιοδυτικοί 4 με 6 μποφόρ, ενώ η θερμοκρασία αναμένεται να σημειώσει μικρή άνοδο.

Πρόγνωση για Παρασκευή
Για την Παρασκευή προβλέπονται αραιές νεφώσεις που το βράδυ στα δυτικά και βόρεια θα πυκνώσουν και θα σημειωθούν τοπικές βροχές, ενώ παραμένει και η πρόβλεψη για μεταφορά σκόνης από την Αφρική. Οι άνεμοι θα πνέουν δυτικοί βορειοδυτικοί 3 με 5 μποφόρ και βαθμιαία νότιων διευθύνσεων 4 με 6 ενισχυμένοι στα πελάγη στα 7 μποφόρ. Θερμοκρασία, σε άνοδο από τα δυτικά, όπου θα κυμανθεί σε υψηλά επίπεδα.
………………………………………………………………….
Παλαιότερες εμφανίσεις του φαινομένου της λασποβροχής - αφρικανκής σκόνης.
Αμμο-ομίχλη πέρα από την Αφρική, από τη χώρα των Τουαρέγκ, η οποία συνήθως εμφανίζεται στη χώρα μας Μάιο, λόγω νοτιοδυτικών ανέμων και υγρασίας κάλυψε χθες πολλές περιοχές της Ελλάδας θυμίζοντας ταινίες του Αγγελόπουλου και του Ταρκόφσκι.

Η χθεσινή θολή ατμόσφαιρα που θύμιζε τη 17η Απριλίου του 2005 και του 2004 δεν επέτρεπε την ορατότητα σε λίγα μέτρα, δημιουργώντας παράλληλα και αναπνευστικά προβλήματα λόγω των αιωρούμενων σωματιδίων.

Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι δεν είναι σπάνιο φαινόμενο και κάθε χρόνο έχουμε, ιδιαίτερα την άνοιξη, τέτοιου είδους συστήματα, από Φεβρουάριο έως αρχές Μαΐου. Αντίστοιχα φαινόμενα είχαμε στις 4 Μαΐου του 1998, 9 Μαΐου του 1994 και 11 Μαΐου του 1996. Ειδικά αυτή την περίοδο οι συνθήκες, οι γεωγραφικές και της κυκλοφορίας της ατμόσφαιρας είναι πιο ευνοϊκές. Ωστόσο μια βροχή θα καθαρίσει πλήρως το τοπίο.

Οι υψηλές τιμές στα αιωρούμενα σωματίδια, σε συνδυασμό με το υποκίτρινο νέφος που κάλυψε χθες το λεκανοπέδιο ανησύχησε τους ειδικούς επιστήμονες του υπουργείου ΠΕΧΩΔΕ. Σε έκτακτη συνάντηση που έγινε στις 10 π.μ., όπως μας πληροφόρησαν οι αρμόδιοι, επισημάνθηκε ότι δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας, αφού τα σωματίδια δεν έχουν ανθρωπογενή προέλευση.

Ο καθηγητής Παναγιώτης Μαχαίρας, διευθυντής του Τομέα Μετεωρολογίας-Κλιματολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης μας είπε «Το χαμηλό βαρομετρικό, το οποίο επηρεάζει την ελληνική περιοχή και το κέντρο του βρίσκεται στη Νοτια Ιταλία και την Ελλάδα, από ό,τι φαίνεται δημιουργήθηκε στη Σαχάρα. Το χαμηλό αυτό, με βάθος 992, ατμοσφαιρική πίεση, κατευθύνεται προς τα βορειοανατολικά με πολύ μεγάλη βαροβαθμίδα (η μεταβολή της ατμοσφαιρικής πίεσης σε σχέση με την απόσταση) δημιουργεί θυελλώδεις ανέμους στο Αιγαίο. Ειδικά στη Θεσσαλονίκη είχαμε ριπή ανέμου 25 μέτρα το δευτερόλεπτο».

Ο Μιχάλης Πετράκης, διευθυντής του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών τονίζει: «Δεν είναι συνήθης ο συνδυασμός αυτός, εμφανίζεται 4- 5 φορές το χρόνο. Από την άποψη των αιωρούμενων σωματιδίων μπορεί κάποιος να πει ότι οι μεγάλες συγκεντρώσεις δεν μπορούν να θεωρηθούν ότι βοηθούν το αναπνευστικό».

«Για να καθαρίσει η ατμόσφαιρα υπάρχουν δύο τρόποι» υπογραμμίζει ο μετεωρολόγος, προϊστάμενος της μετεωρολογικής ομάδας του ΤΕΙ Χανίων, Μανώλης Λέκκας. «Να φυσήξει δυτικός άνεμος, οπότε έτσι θα γίνει η μεταφορά της αέριας μάζας και της σκόνης ανατολικότερα και αυτό είναι το πλέον αισιόδοξο σενάριο το οποίο περιμένουμε. Εάν φυσήξει θα έχει αποτέλεσμα να σκουπίσει ο αέρας την ατμόσφαιρα. Εάν βρέξει θα καθαρίσει μεν η ατμόσφαιρα, αλλά όλη αυτή η σκόνη θα μεταφερθεί στην επιφάνεια».

Προβλήματα
* Σοβαρά προβλήματα και βλάβες στο δίκτυο της ΔΕΗ με αποτέλεσμα διακοπές στην ηλεκτροδότηση περιοχών, προκάλεσαν οι, πολύ ισχυροί έως θυελλώδεις, άνεμοι που επικράτησαν από προχθές το απόγευμα και κατά τη διάρκεια της χθεσινής νύχτας στην Κρήτη και τη Δυτική Ελλάδα. Το ξημέρωμα χθες όμως ήρθε με άπνοια και με σκόνη που μετέτρεψε τα Χανιά σε Σαχάρα με αποτέλεσμα, εξαιτίας της περιορισμένης ορατότητας, να ματαιωθούν πτήσεις της Πολιτικής Αεροπορίας από και προς το αεροδρόμιο των Χανίων.

Η Πυροσβεστική Υπηρεσία δέχτηκε δεκάδες κλήσεις για κομμένα δέντρα στην εθνική οδό και μέσα στην πόλη, που δημιούργησαν προβλήματα στην κυκλοφορία των οχημάτων ή έπεσαν σε παρκαρισμένα αυτοκίνητα.
-------------------------------------------------



«Ασυνήθιστη η διάρκεια και η ένταση»
Η χθεσινή αιωρούμενη σκόνη από τη βόρεια Αφρική σαν μετεωορολογικό φαινόμενο δεν είναι ασύνηθες, με τέτοια όμως ένταση και διάρκεια δεν είναι συνηθισμένο φαινόμενο. Η σαχαριανή ύφεση, δηλαδή το χαμηλό βαρομετρικό της βόρειας Αφρικής κινούμενο ανατολικά, προκάλεσε όχι μόνο βροχές και πολύ θυελλώδεις νοτιάδες 9 Μποφόρ, αλλά μετέφερε και τόνους άμμου τόσο στην επιφάνεια όσο και στα μεσαία στρώματα της ατμόσφαιρας πάνω από τον ελλαδικό χώρο και κυρίως στη νότια, την ανατολική και την κεντρική Ελλάδα. Στην επεξεργασμένη εικόνα του μετεωρολογικού δορυφόρου METEOSAT, που έγινε στην ΕΜΥ, απεικονίζεται το σύννεφο της σκόνης που καλύπτει μέρος της Αιγύπτου και διαπερνώντας τη Μεσόγειο φθάνει έως την Κρήτη, τις Κυκλάδες, τα Δωδεκάνησα, την Αττική και τμήμα του κεντρικού Αιγαίου. Στην Πελοπόννησο που οι μετεωρολογικές συννεφιές συνοδεύονται και με βροχές δεν απεικονίζεται καλά το σύννεφο της σκόνης. Επιπλέον παρατηρούμε και έναν άλλο κλάδο αυτής της σκόνης που κατευθυνόταν προς τη νότια Τουρκία. Η εικόνα αυτή λήφθηκε χθες, 24/2/2006, στις 10.45 τοπική ώρα.

Σε ό,τι αφορά την πρόγνωση του καιρού σήμερα, ο καιρός θα είναι σημαντικά βελτιωμένος, σε σύγκριση με χθες, καθώς και οι βροχές θα είναι λιγότερες σε ένταση και διάρκεια και θα σημειωθούν κυρίως στη δυτική, τη βόρεια Ελλάδα και τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, ενώ οι νοτιάδες παρουσιάζουν ήδη εξασθένηση και τα ακτοπλοϊκά δρομολόγια σε Αιγαίο και Ιόνιο γίνονται κανονικά. Αύριο Κυριακή η βελτίωση θα είναι μεγαλύτερη.
Ν. ΚΑΝΤΕΡΕΣ
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 25/02/2006

Δευτέρα 15 Φεβρουαρίου 2010

Τρείς εκδοχές για το χάλι της οικονομίας μας, όταν δανειζόμασταν και ξοδεύαμε χωρίς περίσκεψη.


Δεν είμαι ειδικός στα οικονομικά, ούτε δεινός πολιτικός αναλυτής και μάλιστα στα διεθνή θέματα. Μπορώ όμως να ισχυριστώ ότι καταλαβαίνω τα περισσότερα απ’ αυτά που ακούω και διαβάζω. Απ’ αυτά που κατάλαβα λοιπόν έχω καταλήξει ότι υπάρχουν τρεις βασικές εκδοχές σχετικά με αυτά που συμβαίνουν στη χώρα μας .

Εκδοχή 1ηΤο διεθνές οικονομικό και πολιτικό σύστημα που εκπροσωπεί τη διεθνή και ντόπια πλουτοκρατία έχοντας τον πλήρη έλεγχο στις λεγόμενες «αναπτυγμένες χώρες» της Δύσης συνεχίζει την επίθεσή του στα κεκτημένα των ασθενέστερων κοινωνικών ομάδων της εργασίας χρησιμοποιώντας άλλοτε το φιλελεύθερο και άλλοτε το «σοσιαλιστικό» προσωπείο στις κυβερνήσεις –πιόνια της. Στην Ελλάδα λοιπόν έχοντας φορέσει το «σοσιαλιστικό» προσωπείο συνεχίζει την πολιτική της Ν.Δ. αφαιρώντας σταδιακά εισοδήματα και δικαιώματα από τους εργαζόμενους χρησιμοποιώντας μάλιστα και μια ιδιότυπη «οικονομική τρομοκρατία», που προέρχεται είτε από το τραπεζικό κατεστημένο , είτε από την Ε.Ε., είτε από το ΔΝΤ. Συνεπώς κυβέρνηση και Αξιωματική αντιπολίτευση είναι συνεργοί στη διεθνή συμπαιγνία, που γίνεται εις βάρος του λαού.Αυτά λένε ΚΚΕ, Συνασπισμός αλλάζοντας μόνο τον τρόπο που τα διατυπώνουν.

Εκδοχή 2η Η Δύση και το χρηματοοικονομικό της σύστημα διέρχονται μια παροδική και δύσκολη κρίση στον κυκεώνα της οποίας βρίσκεται και η Ελλάδα . Οι δυσκολίες και η κατάσταση που βιώνουμε ήταν αναπόφευκτη , όπως επίσης και τα μέτρα που έπρεπε να παρθούν για την αντιμετώπισή της. Η Ν.Δ. βρέθηκε στο κέντρο του κυκλώνα και έχασε τις εκλογές πληρώνοντας τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης λέγοντας εκ των προτέρων την αλήθεια για την ανάγκη λήψης δυσάρεστων μέτρων απέναντι σε ένα ΠΑΣΟΚ που υποσχέθηκε αναίμακτη αντιμετώπισή της. Η κατάσταση που βιώνουμε οφείλεται στα αργά ανακλαστικά της νυν κυβέρνησης και την ανετοιμότητα που επέδειξε στην αντιμετώπιση της κρίσης.Αυτά ισχυρίζεται η Ν.Δ.

Εκδοχή 3η Ναι μεν η Δύση και το χρηματοοικονομικό της σύστημα διέρχονται κρίση , όμως τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα μικρή σχέση έχουν μ’ αυτή. Τα προβλήματα και η οικονομική της κατάσταση οφείλονται στις χρόνιες στρεβλώσεις που χαρακτηρίζουν το πολιτικοοικονομικό μας σύστημα. Η απραξία της προηγούμενης κυβέρνησης της Ν.Δ.και η ατολμία της , καθώς επίσης και η αναβίωση ενός πελατειακού και διεφθαρμένου κράτους διόγκωσαν επικίνδυνα το χρέος και τα ελλείμματα που τα κάλυπταν με πλαστά στοιχεία προς τα κράτη μέλη της Ε.Ε. δίνοντας καίριο πλήγμα στην αξιοπιστία της χώρας.

Αποτέλεσμα : Σε κλίμα γενικευμένης αναξιοπιστίας η χώρα δανείζεται πλέον με πολύ μεγάλα επιτόκια , οι μηχανισμοί είσπραξης φόρων είναι διαλυμένοι έως ανύπαρκτοι η φοροδιαφυγή ένα παγιωμένο φαινόμενο και οι υποχρεώσεις σε έναν γιγαντωμένο, αναποτελεσματικό και σπάταλο κράτος δυσανάλογες με τα δημόσια έσοδα. Διεθνείς οικονομικοί κύκλοι εκμεταλλευόμενοι την ανάγκη της χώρας να καλύψει τις τρέχουσες υποχρεώσεις της (πληρωμή μισθών-συντάξεων, αποπληρωμή δημόσιου χρέους, ρευστότητα στην αγορά κ.λ.π.), καθώς και την απροθυμία των- πολλαπλά εξαπατημένων από τις κυβερνήσεις της - χωρών της Ε.Ε. να προσφέρουν χωρίς όρους οποιαδήποτε αρωγή, βρίσκουν την ευκαιρία, χτυπώντας έναν αδύναμο κρίκο της Ευρώπης, να κερδοσκοπήσουν έχοντας κύριο στόχο το Ευρώ. Η κυβέρνηση , που κληρονόμησε αυτή την κατάσταση, μπροστά στο φάσμα της πτώχευσης και προσφυγής στο ΔΝΤ από τη μια και υιοθέτησης σκληρών φοροεισπρακτικών μέτρων άμεσης απόδοσης απο την άλλη, όπως απαιτούσαν οι (δεξιές στην πλειοψηφία τους) κυβερνήσεις της Ε.Ε. κάνει πέτρα την καρδιά της και επιλέγει το δεύτερο δρόμο κερδίζοντας πολιτικό χρόνο έως ότου (όπως ισχυρίζεται και δεσμεύτηκε προεκλογικά) καταφέρει, με κατάλληλη φορολογική μεταρρύθμιση και ανασύσταση ενός αποτελεσματικού και δίκαιου κράτους, την αναδιανομή του παραγόμενου πλούτου. Είναι η θέση της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ

Αν δεχθούμε την πρώτη εκδοχή τότε δεν έχουμε καμία ελπίδα ανάκαμψης.
Να ετοιμαζόμαστε σιγά – σιγά για εργασία από ανατολή μέχρι δύση, καθώς θα περιμένουμε πολλά χρόνια το 7,5+4% να γίνει 40%, να αποφασίσουμε την αποχώρηση από όλους τους παγκόσμιους οργανισμούς, που ελέγχονται απο τους ιμπεριαλιστές και να οργανώσουμε ένα κράτος που δεν θα χρωστά και δεν θα το χρωστάει κανείς. Ή να αρχίσουμε ένοπλο αγώνα σε παγκόσμιο επίπεδο για ανατροπή του διεθνούς καπιταλισμού;

Η δεύτερη εκδοχή φοβούμαι ότι είναι κομμένη και ραμμένη στα μέτρα των οπαδών της Ν.Δ. που δε θέλουν να δουν κατάματα την αλήθεια. Δεν θέλουν να παραδεχθούν ότι για πεντέμισι χρόνια είχαμε μια κυβέρνηση και έναν πρωθυπουργό, που δεν έκαναν το παραμικρό για να βελτιώσουν τις χρόνιες στρεβλώσεις του Ελληνικού κράτους. Προσπάθησαν με επικοινωνιακά τερτίπια και μεγαλόστομες διακηρύξεις να κρατηθούν όσο το δυνατόν περισσότερο στην εξουσία επιδεικνύοντας πρωτοφανή ανικανότητα ακόμα και στην απλή διαχείρισή της. Όταν αντελήφθησαν ότι οδηγούν τη χώρα στα όρια της πτώχευσης και φαγωμένη την προίκα της αξιοπιστίας της μπροστά στο τσουνάμι της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης εγκατέλειψαν πανικόβλητοι το σκάφος.Γιατί μόνο η Ελλάδα, μολονότι η διεθνής κρίση έπληξε όλες τις χώρες του κόσμου,φαίνεται να αντιμετωπίζει πρόβλημα πτώχευσης;

Ποιος λογικός άνθρωπος πιστεύει ότι η κατάσταση της Ελληνικής οικονομίας διαμορφώθηκε τους τελευταίους 4 μήνες που κυβερνά το ΠΑΣΟΚ;
Ένας προσεκτικός παρατηρητής θα διακρίνει εύκολα ότι το βασικό πρόβλημα δεν είναι οι οικονομικοί δείκτες (σε άλλες χώρες και μάλιστα ισχυρές υπήρξαν χειρότερες εικόνες των αριθμών και δεν ασχολήθηκε κανείς μαζί τους-διαβάστε σχετικά εδώ) , αλλά η αξιοπιστία της χώρας διεθνώς. Με άλλα λόγια ευκολότερα δανείζεις έναν φερέγγυο άνθρωπο σε δύσκολη στιγμή του 100 ευρώ , παρά 10 σε έναν κατ΄εξακολούθηση απατεώνα.
Η Τρίτη εκδοχή παραμένει ακόμα ένα σενάριο προς απόδειξη κατά το δεύτερο ήμισυ. Γιατί στα δεδομένα που αναφέρονται δύσκολα κανείς μπορεί να υποστηρίξει το αντίθετο.

Σάββατο 13 Φεβρουαρίου 2010

Ένας τότε μαθητής Γυμνασίου γράφει για την απελευθέρωση του 1913


Αναμνήσεις από το βιβλίο του Πέτρου Αποστολίδη ΟΣΑ ΘΥΜΑΜΑΙ 1900-1969 Δεύτερος Τόμος
Για τον Α τόμο του βιβλίου (ΓΚΑΡΝΙΖΟΝ ΟΥΣΙΑΚ) πατήστε ΕΔΩ

….ήμουν στη Β Γυμνασίου όταν πολιορκούνταν το Μπιζάνι. Βρισκόμουν στο χωριό (την Καλουτά στο Ζαγόρι) το γυμνάσιο κλειστό και παρέες - παρέες βγαίναμε στην κορυφή στο βουνό στο Μιτσικέλι και βλέπαμε τις οβίδες να σκάζουν στο Μπιζάνι και γύρω, ακούγαμε τους κρότους. Είχα ανακαλύψει σε κάποια κασέλα ένα πιστόλι του πατέρα μου, χωρίς φυσίγγια, το κρέμασα στη ζώνη μου και μαζί με άλλους παριστάναμε τους παλικαράδες.
Πριν μερικές μέρες είχε περάσει από το χωριό μας ένα τάγμα τούρκικος στρατός προς το Τρίστενο που είχε απελευθερωθεί, δεν ενόχλησαν όμως τους κατοίκους στο χωριό, μόνο ψωμί ζήτησαν και τους έδωκε η κοινότητα. Τους έστησαν όμως ενέδρα Κρητικοί αντάρτες, τους τσάκισαν και γύρισαν πίσω στα Γιάννενα κουβαλώντας και κάποιον βαριά τραυματισμένο, το δύστυχο το Βασίλη, απ’ τους Βορειοηπειρώτες που είχαν επιστρατεύσει.
Ο Τούρκος ταγματάρχης παρακάλεσε τους μουχταροδημογέροντες του χωριού:
Ο άνθρωπος αυτός, δικός σας είναι – δηλαδή χριστιανός. Είναι βαριά τραυματισμένος στο στήθος. Να τον μεταφέρω στα Γιάννενα καβάλα στο μουλάρι, θα μου πεθάνει στο δρόμο έξι εφτά ώρες στο ζώο. Εσείς εδώ γιατρό έχετε, ας μείνει εδώ κι αν γίνει καλά έρχεται στα Γιάννενα. Έτσι έμεινε στο χωρίο μας.
Τραυματίας πολέμου! Πρώτη φορά βλέπαμε τέτοιο πράγμα κι όλο το χωριό ήταν περίεργο. Τον είχαν βάλει σ’ ένα δωμάτιο στην Καζάρμα και τον περιποιόταν η κυρά Φίλπαινα. Πήγα την άλλη μέρα το πρωϊ να τον δω από περιέργεια κι από ικανοποίηση, γιατί τον είχαν χτυπήσει οι δικοί μας.
Τον είχε ξαπλωμένο στο μπάσι, ανασηκωμένο σε δυό τρία μαξιλάρια, γιατί ο άμοιρος ανάπνεε με δυσκολία και ήταν κατάχλωμος, προφανώς από αιμορραγία στο θώρακα.
Θυμόμουν αργότερα με ντροπή, και τώρα ακόμη, ότι όχι μόνο δεν ένοιωσα λύπη μπροστά στον πόνο και στην αγωνία του ανθρώπου, αλλά σκέφτηκα, καλά να του γίνει, αφού πήγε με τους Τούρκους να πολεμήσει τους δικούς μας. Τον κοίταξα για λίγες στιγμές, το πολύ-πολύ όπως βλέπεις ένα άσχημα χτυπημένο σκυλί, γύρισα τις πλάτες μου κι έφυγα. Στο σπίτι βρήκα τη μάνα μου να πλένει τα πιάτα και της είπα για τον τραυματία το Βασίλη.
--Και πως θα πάει τάχα;
--Πάει αυτός, δε θα ζήσει.
Η κυρά Σεβαστή, με την καρδιά της μάνας, άρχισε σαν να μοιρολογάει:
--Τον κακομοίρη, ποια μάνα και ποια αδελφή να τον περιμένουν.
--Τι;, για το Βασίλη κλαίς, που πήγε με τους Τούρκους να χτυπήσει τους δικούς μας; Δεν ντρέπεσαι!
Η μάνα μου, όμως, αδιαφορώντας για τα δικά μου «υψηλά πατριωτικά αισθήματα», εξακολουθούσε να μονολογεί: «Ποια μάνα και ποια αδελφή να τον περιμένουν τον άμοιρο».
Έφυγα αγαναχτισμένος με τη νοοτροπία της, αλλά όταν βρέθηκα μακριά, άρχισα ν’ αναρωτιέμαι: Εγώ σκέφτομαι σωστά ή η απλοϊκή μάνα μου;
Ήταν το πρώτο αλλά και το πιο δυνατό χτύπημα στον ηλίθιο σωβινισμό μου. Το θυμόμουν σ’ όλη μου τη ζωή το οδυνηρό αυτό μάθημα ανθρωπιάς.
Τούρκους δε βλέπαμε στα χωριά μας, στην Μπάγια (Κήποι Ζαγορίου) έμεινε κάποιος Μπεκήρ αγάς μ’ ένα λόχο, αλλά σε αδράνεια. Μόνο μια συμμορία Κουτσόβλαχοι με επικεφαλής κάποιον Βασίλη κι έναν που ‘λεγε πως είναι ανθυπολοχαγός, ο Τραγιάν. Τριγύριζαν οπλισμένοι και πλιατσικολογούσαν λίρες χρυσές και είδη ρουχισμού. Αντάρτες με επικεφαλής τον Καραγιώργη σε μια ενέδρα τους σκότωσαν και τους δυό.
Η μάνα μου από φόβο μ’ έστειλε με την οικογένεια του γιατρού Στεφάνου κι άλλους χωριανούς στα Τρίκαλα.
Ξεκινήσαμε. Το πρώτο βράδυ στο μοναστήρι στη Βουτσά. Το πρωϊ Γρεβενήτι, Τρίστενο, και περνώντας ένα πελώριο δάσος από ψηλές οξιές, τις Πολτσιές, το βράδυ στο Μέτσοβο. Εκεί για πρώτη φορά έβλεπα Έλληνες στρατιώτες και τους καμάρωνα. Μείναμε τέσσερις πέντε μέρες και μέσο Ζυγού, πάντα με τα πόδια, περνώντας το κατεβασμένο από τις βροχές ποτάμι Σαλαμπριά, εγώ στα καπούλια ενός αλόγου, φτάσαμε στα Τρίκαλα.
Εκεί σαν πρόσφυγες, μας δίναν μισή κουραμάνα ψωμί τη μέρα, πήγαινα το πρωί και έπαιρνα στην πλάτη μου το τσουβάλι με τις ζεστές κουραμάνες. Μείναμε μέχρι που έπεσε το Μπιζάνι και την άνοιξη γυρίσαμε στο χωριό. Θυμάμαι στο Ζυγό το χιόνι, καθώς είχαν ανοίξει δρόμο δεξιά κι αριστερά σαν τοίχος δυό μέτρα ύψος.
Βιαζόμουν να δω τα Γιάννενα λεύτερα και πήγα το γρηγορότερο.
Συνεχίσαμε τη δεύτερη τάξη του Γυμνασίου που είχαμε διακόψει, τέλειωσα την Τρίτη και την Τετάρτη τάξη και πήρα το απολυτήριό μου με λίαν καλώς.
Είχε έρθει κι ο πατέρας μου από τη Ρουμανία κι ο θείος μου ο Πέτσας από τη Μικρά Ασία και συζητούσαμε τι να σπουδάσω τώρα.
Εγώ ήθελα να γίνω μηχανολόγος – ηλεκτρολόγος, με μάγευαν τα πειράματα που κάναμε στη φυσική, αλλά η Λιέγη, που ήθελα να πάω, είχε καταληφθεί από τους Γερμανούς, άσε που τα οικονομικά του πατέρα μου δεν έφταναν. Ο θείος μου πρότεινε την Ανωτάτη Γεωπονική της Λάρισας, δεν το ήθελα.
Βρισκόταν στο χωριό για διακοπές ο Γιώργος ο Αθανασούλας, τριτοετής της Ιατρικής, και μ’ έπεισε να σπουδάσω γιατρός. Έτσι γράφτηκα στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας.

Μη δείτε ζιβάγκο, μη δείτε κασκόλ και άλλα αξεσουάρ, βουρ εσείς...

Πέμπτη 11 Φεβρουαρίου 2010

ΓΙΩΣΕΦ ΕΛΙΓΙΑ: ΤΟ ΜΕΙΖΟΝ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΕΛΑΣΣΟΝ



"Στις σκιές

του Σάββα Μιχαήλ


Του

Ηλία Δαυίδ Μάτσα

Και της Ραχήλ Ηλία Μάτσα

Παππού και νόνας από τα Γιάννινα

Και στη σκιά

Του Σαμπεθάι ή Μπέσσου Δαυίδ Μάτσα

Που κρεμάστηκε από τους Ναζί

Ger Toshan

…Πάροικος και παρεπίδημος εγώ εμί μεθ’ υμών…

Γένεσις κγ΄4

Όταν αποτίουμε φόρο τιμής σ’ ότι έγινε τελετουργούμε…

Γ. ΒΕΛΤΣΟΣ, «Στην Παράδεισο»

  1. Οι τρεις στάσεις

Πώς να ζήσεις όταν ανήκεις στους

καταπιεσμένους;

Ποια στάση ζωής να

τηρήσεις όταν προέρχεσαι από τους κατεξοχήν κατατρεγμένους,

εν παντί χρόνω – από το σπέρμα του Αβραάμ;

Μια αφήγηση στο Ταλμούδ, μια Άγγαδά με

άπειρες διακλαδώσεις και προεκτάσεις

δίνει το νήμα. (σ. σ. Βλέπε E. Wiesel, Celebration talmudique, Portraits et Legendes, Seuil 1991,σελ. 235).

Κάποτε ο Ραμπί Γεουντά κι ο Ραμπί Γιοσέ κι ο Ραμπί Σιμόν μπαρ Γιοχάι συζητούσαν για τους αφέντες του κόσμου τούτου. Ο Ραμπί Γεουντά λέει: «Πόσο θαυμάσιοι είναι οι Ρωμαίοι! Ανοίξανε και στρώσανε δρόμους, χτίσανε γιοφύρια κι όλα για το καλό το δικό μας!».

Ο Ραμπί Γιοσέ προτιμάει να μείνει σιωπηλός.

Ο Ραμπί Γιοσέ μπαρ Γιοχάι, όμως, με φωνή τρεμάμενη από επαναστατική οργή κραυγάζει: «Ότι φτιάξανε οι Ρωμαίοι είναι για το δικό τους το καλό: στρώσανε δρόμους για τις πόρνες τους, χτίσανε γιοφύρια για να μαζεύουν φόρους!».

Ο αναπόφευκτος χαφιές τους άκουσε και τους κάρφωσε στις αρχές. Κι οι αφέντες του κόσμου αποφάσισαν. Στον Ραμπί Γεουντά, που τους τίμησε, δώσαν τιμές. Τον Ραμπί Γιοσέ, που σώπασε, τον στείλαν εξορία. Και τον Ραμπί Σιμόν μπαρ Γιοχάι τον καταδίκασαν σε θάνατο.

Μα ο Ραμπί Σιμόν αρνήθηκε το θάνατο και πέρασε στην παρανομία. Κρύφτηκε πρώτα σε μια γιεσιβά, ανάμεσα σ’ αυτούς που μελετούν το Νόμο. Έφυγε όμως από κει, φοβούμενος προδοσία. Μαζί με τον γιο του, τον Ραμπί Ελεάζαρ, χάθηκε μέσα σε μια σπηλιά. Εκεί έμεινε χρόνους δεκατρείς, χωμένος στο χώμα ως το λαιμό, κρυμμένος-θαμμένος ζωντανός, διαβάζοντας αδιάκοπα, μαζί με τον Ραμπί Ελεάζαρ, νύχτα-μέρα το βιβλίο της Τορά, περιμένοντας την ώρα και τη στιγμή μέχρι να έρθει ο Ελιάου-α-Ναβή, ο Ηλίας ο Προφήτης, να μηνύσει ότι πέθανε, χάθηκε ο Καίσαρας κι έπεσε καταγής ο νόμος κι η εξουσία του.

Αιώνες μετά, άξιος απόγονος και μαθητής του Ραμπί Σιμόν μπαρ Γιοχάι, ο Παναγιώτης Εβραίος ποιητής Γιωσέφ Ελιγιά ήρθε κι αυτός κυνηγημένος να κρυφτεί σε μια ανάλογη σπηλιά. Μόνο που το σπήλαιον αυτή τη φορά ήταν εκείνο του Πλάτωνα. Επαναστάτης καταδιωγμένος από πάσαν αρχήν και εξουσίαν, προφήτης-ποιητής που απαγγέλλει τη Λύτρωση των Πάντων, μελετάει την Τορά, κρυμμένος-θαμμένος και ζωντανός μέσα στην ελληνίδα γης της διαλεκτικής: αυτός με μια κουβέντα είναι ο έσχατος Ρωμανιώτης ποιητής, ο γλυκός υμνωδός των μελλούμενων.

  1. Αθήνα και Ιερουσαλήμ

Εκεί «εν καταγείω οικήσει σπηλαιώδει, αναπεπταμένην προς το φως την είσοδον εχούση μακράν παρά παν το σπήλαιον, εν ταύτη εκ παίδων όντας εν θεσμοίς», (σ. σ. Πλάτωνος Πολιτείαa και d.)

Κι ήρθες, ω Μούσα ξελογιάστρα αθώα κι αγνή

Στ’ ωραίο μεθύσι του Καημού και της Ιδέας

Με της Ελλάδας τη μελίρρυτη φωνή

Και με τη φλογερή ψυχή της Ιουδαίας (σ. σ. Γιωσέφ Ελιγιά, Ποίηση, Δωδώνη,

Μα είναι ποτέ δυνατό; Ο Ησαΐας να μιλάει με τη φωνή του Ομήρου, σαν ένας Dybbuk, και ο Δαυίδ να ψαλμωδεί στη γλώσσα του Σολωμού; Είναι ποτέ δυνατόν η Ιερουσαλήμ να μετατοπιστεί στον τόπο της Αθήνας; Μήπως ο Ιορδάνης εστράφη εις τα οπίσω;

Μήπως ο Γιωσέφ Ελιγιά, ο πιστός κατά τα άλλα μαθητής του Ραμπί Ακιμπά, με την ποιητική σύζευξη του Ελληνικού και του Εβραϊκού, ακολουθεί τα χνάρια του Ραμπί Έλισά μπεν Άμπουγιά, που επονομάστηκε «Αχέρ», δηλαδή ο «Άλλος»; Ο Αχέρ εσκανδάλιζε τους πάντες εισβάλλοντας στη γιεσιβά για να απαγγείλει με στεντόρεια φωνή Όμηρο, την ώρα που οι άλλοι διαβάζανε την Τορά. Ο θρύλος λέει ότι όταν μπήκε στην Παρντές, την Παράδεισο, «συνέτριψε τα φυτώρια» και βγήκε από κει ως Άλλος, σαν αποστάτης.

Ο Ελιγιά καταγράφει τον Ελισά με αγάπη και θαυμασμό, σαν τον «Φάουστ του Ταλμούδ» - ο ίδιος, όμως, παραμένει στο πλευρό του Ακιμπά και του Σιμόν μπαρ Γιοχάι. Το ιεροσολυμιτικό Ταλμούδ καταδικάζει τον Ελισά μπεν Αμπουγιά, τον ελληνίζοντα Ιουδαίο, σαν αιρετικό. Ως συνήθως, μπορούμε να βρούμε στο Ταλμούδ επιχειρήματα και περί του αντιθέτου.

Σ’ ένα σπουδαίο ταλμουδικό απόσπασμα, (σ. σ. Μεγγιλά 8d και 9a-9d) γίνεται συζήτηση για το αν μπορούν ή όχι οι Γραφές να μεταφραστούν σε άλλη γλώσσα. (Αυτή η ταλμουδική προβληματική περί μεταφράσεως θα γίνει ξανά επίκαιρη στις μέρες μας από τον Benjamin στο σχετικό περίφημο δοκίμιό του ή κι από τον Derrida, όταν στο Dissemination και στο LOreille de lautre {Αχέρ!} δείχνει πως η μετάφραση ενεργοποιεί ότι διακυβεύεται στο πέρασμα προς τη φιλοσοφία).

Στην αρχαία συζήτηση, λοιπόν, ο Ραμπάν Γκαμλιέρ λέει ότι μόνο στα Ελληνικά επιτρέπεται να μεταφραστεί η Βίβλος. Γιατί; Διαβάζουμε στο Ταλμούδ: Έχει γραφεί: «πλατύναι ο Θεός τω Ιάφεθ και κατοικησάτω εν τοις οίκοις του Σημ» {Γένεσις θ’ 27}

Ο Ραβ Χιγιά μπαρ Αμπά λέει: «”Τι θα πει Ιάφεθ”; (θα πει) “Ο Θεός του δίνει ομορφιά”». Το ωραιότερο στη γενιά του Ιάφεθ είναι η ελληνική γλώσσα. Κατοικησάτω, λοιπόν, εν τοις οίκοις του Σήμ. Στην παραπομπή που γίνεται από το βιβλίο της Γενέσεως, ο Σήμ κι ο Ιάφεθ, σ’ αντίθεση με τον αδελφό τους Χάμ, κάλυψαν με ιμάτιο τον γυμνό πατέρα Νώε, την απογυμνωμένη πατρική λειτουργία, το καταρρέον όνομα του Πατρός – το Nom du Pere του Lacan. (Καθόλου τυχαία, το ίδιο απόσπασμα χρησιμοποιεί κι ο ψυχαναλυτής Philippe Julien στο βιβλίο του για την πατρότητα Το Ιμάτιο του Νώε). (σ. σ. Ph. Julien, Για την Πατρότητα, μετάφραση Π. Βαρδή, Ελληνικά Γράμματα, 1993, σελ. 51). Ακριβώς επειδή Σήμ και Ιάφεθ «συν-εκάλυψαν την γύμνωσιν του πατρός αυτών), (σ. σ. Γένεσις 8, 23) μπορούν και να συν-κατοικήσουν στη γλώσσα του μεγάλου Άλλου {Αχέρ}. Όχι χωρίς δυσκολίες συχνά ανυπέρβλητες.

Κάποιος μαθητής ρώτησε κάποτε τον Ραμπί του: «Διαβάζω ξανά και ξανά την Τορά. Μπορώ τώρα να μελετήσω και τη χοχμά γιαβανίτ, την ελληνική σοφία;». Κι ο Ραμπί απαντάει: «Ναι, αλλά δεν μπορείς να την μελετάς όταν είναι ώρα της ημέρας ή ώρα της νύχτας». Τότε πότε; Ποτέ;

Οι αρχαίοι σοφοί δίνουν την απάντηση: μπορείς να μελετήσεις την ελληνική σοφία μόνο στο λυκαυγές της Ημέρας της Εβδόμης. Τότε, όταν ο Αδωνάι τέλειωσε τη Δημιουργία και, λίγο πριν αναπαυθεί, έφτιαξε τους όρους του θαύματος, την υπέρβαση των όρων και των νόμων της ίδιας της δημιουργίας. Τότε και μόνο τότε μπορεί ο Εβραίος να μελετάει την ελληνική σοφία και τον Όμηρο και τον Πλάτωνα, και τον Πίνδαρο και τους Τραγικούς, και τον Ηράκλειτο και τον Σταγιρίτη. Μια τέτοιαν ώρα, βράδυ της Παρασκευής ξημερώνοντας Σάββατο, στο λυκόφως, στις 29 Ιουλίου 1931, πέθανε κι ο Ελληνοεβραίος ποιητής Γιωσέφ Ελιγιά.

  1. Ιερουσαλήμ, η επί των υδάτων

Ο Έλληνας Λόγος στρέφεται πάντα στο όν ή όν, η ψυχή της Ιουδαίας, αντίθετα, ατενίζει διαρκώς την Εξορία, δηλαδή το Όν ως Ιστορία. Ο Γιωσέφ Ελιγιά κατορθώνει την επικίνδυνη και επισφαλή Ένωση των αντιθέτων με τη «μελίρρυτη φωνή» της νέας ελληνικής ποίησης.

Δεν έπεσε εξ ουρανού. Ανεδύθη από τα γενέθλια νερά της Λίμνης. Ένας τέτοιος αλλόκοτος ποιητής, ένας διφυής, ένας Dybbuk που μιλάει με ελληνική λαλιά μέσα από ένα εβραϊκό σώμα με μάκρος χιλιετηρίδων, δεν θα μπορούσε να γεννηθεί και να πλασθεί αλλού παρά στα αλλόκοσμα Γιάννινα. Που αλλού, έξω από τη μητρόπολη των Ρωμανιωτών Εβραίων, θα μπορούσε να επιχειρηθεί ένα τέτοιο μείγμα εκρηκτικών υλών;

Εδώ, πάνω από χίλια χρόνια, διατηρήθηκε ζωντανή η παράδοση έντασης και αλληλεπίδρασης ανάμεσα στο Εβραϊκό και το Ελληνικό, που ξεκινάει από ακόμα πιο παλιά, από την όψιμη εποχή της αρχαιότητας και την αλεξανδρινή περίοδο. Δεν είναι τυχαίος ο θρύλος που οι Γιαννιώτες Εβραίοι περνούσαν από γενιά σε γενιά: ότι κατάγονταν από τους Εβραίους αιχμαλώτους που έφερε στη Ρώμη από την Παλαιστίνη ο αυτοκράτορας Τίτος, μετά την καταστροφή του Δεύτερου Ναού, στα 70 μ.Χ., και που μια θαλασσοταραχή τον ανάγκασε να τους εγκαταλείψει στις ακτές της Ηπείρου.

Ο Γιωσέφ Νεχαμά κι ο σοφός καθηγητής Νίκος Βέης τοποθετούν την εγκατάσταση των ελληνοφώνων Εβραίων στην ηπειρωτική γη ακόμα αρχαιότερα, στα χρόνια του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο Ασσέρ Μωυσής έγραφε ότι οι Εβραίοι μετανάστευσαν στα Γιάννινα από τη Νικόπολη το 80 μ.Χ. (σ.σ. R. Dalven, The Jews of Ioannina, Dacmus Press, Philadelphia-Pensylvania 1990, σελ. 3) Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ωριγένης, αναπτύσσοντας την αλληγορική του ερμηνευτική της Βίβλου και επειδή δεν τον ικανοποιούσαν τα υπάρχοντα αντίγραφα στα εβραϊκά ή η μετάφραση των Ο΄, ήρθε ακριβώς στη Νικόπολ, όπου εθεωρείτο ότι βρίσκονταν τα αρχαιότερα και αυθεντικότερα εβραϊκά χειρόγραφα των Γραφών.

Οι ελληνόφωνοι ή ελληνίζοντες ή ελληνιστές Εβραίοι, γνωστοί ως Ρωμανιώτες (από τη λέξη «Ρωμανία» της ρωμαϊκής και βυζαντινής περιόδου), χρησιμοποιούσαν στην καθημερινή ζωή, αλλά και στις τελετουργίες, την ελληνική γλώσσα με προσμείξεις της εβραϊκής και πολλούς εβραϊσμούς. Τα ιδιώματά τους έτσι ακολουθούν και μπολιάζονται μ’ όλες τις μαγικές μεταμορφώσεις της ελληνικής γλώσσας, «του πιο ωραίου γεννήματος της γενιάς του Ιάφεθ».

Δυστυχώς ελάχιστα έχει προσεχτεί αυτός ο θησαυρός. Ο Ελιγιά αναφέρει τις πρώτες μελέτες του Αμπραάμ Ντανόν πάνω στην ελληνοραβινική και την ελληνοκαραϊτική διάλεκτο, καθώς και τις εργασίες του Λάζαρου Βελλέλη (Εβραίου από την Κέρκυρα και πρώτου καθηγητή της Εβραιολογίας στην Ελλάδα, όταν ιδρύθηκε η έδρα στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης το 1929), πάνω στα ρωμανιώτικα ιδιώματα του Μεσαίωνα και των νεότερων χρόνων. Ιδού ένα δείγμα ρωμανιώτικης λαλιάς από την ελληνική μετάφραση της Τορά 1547, που γράφτηκε στα ελληνικά μεν αλλά με εβραϊκούς χαρακτήρες:

«23. ο ήλιος εβγήκεν επί την ηγή και ο Λότ ήρτεν εις τη Ζοάρ.

24. και ο κύριος έβρεξεν επί την Σεδόμ και επί την Αμόρα τειάφι και στιά από τον κύριον από τον ουρανό.

25. και εκύτταξεν η γυναίκα του αποπίσου του, και ήταν στίβα άλας.

………………………………………………………………………………………………………………

30. και ανέβην ο Λότ από τη Ζοάρ και έκατσεν εις το όρος, ότι εφουβήθην να κάτση εις τη Ζοάρ και έκατσεν εις τη σπηλιά, εκείνος και οι δύο θυγατέρες του.

31. και είπεν η πρωτότοκη προς τη μικρή, ο πατέρας μας γέρος, και ανήρ δεν είνε εις την ηγή απάνου μας σαν στράτα όλης της ηγής» κλπ. (σ.σ. Βλέπε Συντέλεια, τεύχος 2-3, Φθινόπωρο 1990 – Χειμώνας 1991, σελ. 132-133).

Δεν ακούγεται ο αντίλαλος αυτής της λαλιάς στη σολωμική Γυναίκα της Ζάκυνθος;

Μετά το διωγμό των Σεφαραντίμ Εβραίων από την Ισπανία το 1492 και την εγκατάστασή τους στα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, οι κοινότητες των Ρωμανιωτών περιορίζονται σε μια συρρικνούμενη μειονότητα. Βρίσκονται κυρίως στα Γιάννινα και την Ηπειρο, τη Χαλκίδα και την Πάτρα, λίγοι στα Επτάνησα, την Κρήτη, τα νησιά του Αιγαίου, κάπως πιο συγκεντρωμένοι στην Πόλη και τη Σμύρνη. Αναμφίβολα η μεγαλύτερη κοινότητα Ρωμανιωτών και η πιο προσηλωμένη στις παραδόσεις της ήταν η γιαννιώτικη.

Μπορεί να μην έγινε ποτέ σαν την Ιερουσαλήμ του Βορρά, τη Βίλνα της Λιθουανίας των Εσκεναζίμ. Μπορεί να μην έγινε ποτέ σαν την Ιερουσαλήμ του Νότου, τη φημισμένη Θεσσαλονίκη των Σεφαραντίμ. Ελαμψε όμως κι αυτή ως η Ιερουσαλήμ η επί των υδάτων – γκιώδ -, η Ιερουσαλήμ της Παμβώτιδας.

Σε καμιά κοινότητα της Ευρώπης π.χ. δεν υπάρχει, όπως σημειώνει κι ο Ελιγιά, η ιδιόρρυθμη παιδική γιορτή «Τα ήρταμαν» (από το ελληνοεβραϊκό τραγούδι «ήρταμαν και καλώς σας πήραμαν…») στην αρχή του μηνός Αδάρ, αντίστοιχη με τα ρωμαίικα «Μαρτιάτικα» αλλά και σε εφαρμογή της ταλμουδικής ρήτρας: «Μόλις αρχίσει ο Αδάρ, ας αρχίσει κι η εκδήλωση της χαράς», που θα κορυφωθεί στο Πουρίμ της Εσθήρ.

Μια άλλη εβραϊκή γιορτή που αλλού ξεχάστηκε, στα Γιάννινα τιμούνταν ιδιαίτερα: το Λάγκ μπα Όμερ, 33 μέρες μετά το Πέσσαχ, το εβραϊκό Πάσχα, στις 18 του μηνός Ιγιάρ (Μάιος). Ήταν μέρα χαράς για τη σωτηρία των μαθητών του Ραμπί Ακιμπά από μιαν επιδημία. Στα Γιάννινα γιορταζόταν ειδικά σαν επέτειος του θανάτου του Ραμπί Σιμόν μπαρ Γιοχάι, του γνωστού μας αντάρτη, που ο θρύλος τον ήθελε και συγγραφέα του Ζοχάρ, του ιερού βιβλίου του καββαλιστών. (σ. σ. R. Dalven, όπ.π., σελ. 97). Οι Γιαννιώτες Εβραίοι πηγαίνανε στη Συναγωγή και ψάλλανε ύμνους προς τιμήν του Ραμπί Σιμόν. Όποιος δεν είχε μπορέσει να έχει σέντερ, το πασχαλινό τραπέζι, μπορούσε να κάνει την τελετή του σέντερ το βράδυ του Λάγκ μπα Όμερ. Κι αν καμιά Γιαννιώτισσα, που δυσκολευόταν να κάνει παιδί, γεννούσε για την ημέρα ετούτη, του έδιναν το όνομα του επαναστάτη ραβίνου του 2ου αιώνα.

Καθώς σχηματιζόταν κι έρεε το μεγάλο ποτάμι του ραμαίικου δημοτικού τραγουδιού, ξεπρόβαλλε σαν ρυάκι του το γιαννιώτικο εβραϊκό τραγούδι, ένα ρυάκι μάλαμα. Τραγούδια σαν το «Κίνα γλώσσα να μιλήσεις, θάματα να ‘μολογήσεις», το τραγούδι του Πουρίμ, ή σαν εκείνο της «Θυσίας του Αβραάμ», το βράδυ της περιτομής, ή το «Μην αφήνεις την ψυχή μου οχ τον κόσμο να χαθή, Έλ χάι ραχμάν μέλεχ νεεμάν», αποτελούν αριστουργήματα της λαϊκής δημοτικής ποίησης σε ρωμαίικη λαλιά. Απ’ αυτή τη φλέβα πηγάζει κι ο λυρισμός του Γιώσεφ Ελιγιά.

Την ίδια στιγμή που η αυστηρή προσήλωση στις πιο αρχαίες παραδόσεις υπηρετούσε μια στρατηγική επιβίωσης, δεν έλειπε και ο μεταβολισμός με το μεταβαλλόμενο ιστορικό περιβάλον. Από τον 18ο αιώνα τα Γιάννινα δεν ήταν κάποια περιφερειακή-περιθωριακή πόλη αλλά ένας βασικός κόμβος διασταύρωσης των διεθνών εμπορικών δρόμων και μια εστία ανθούσα της πρωταρχικής συσσώρευσης του κεφαλαίου στα Βαλκάνια.

Η διεθνής καπιταλιστική επέκταση επέτρεψε στα αστικά στοιχεία της γιαννιώτικης εβραϊκής κοινότητας να κινούνται και να έχουν διαρκώς ανοιχτούς τους διαύλους επικοινωνίας, ανατολικά με τη Θεσσαλονίκη, την Πόλη, τη Μαύρη Θάλασσα και τη Ρωσία, δυτικά με την Ιταλία, στα βόρεια με τη Βουδαπέστη, τη Βιέννη, τη Yiddishland. Οι ευρωπαϊκοί άνεμοι έπνεαν πάνω από τα Γιάννινα και η κοινότητα ήταν ανοιχτή στα ρεύματά τους, μαζί και στις εβραϊκές παραδόσεις. Η εγκατάσταση της Alliance Israelite Universelle το 1904 στα Γιάννινα, από τη μια εξέφραζε τις ανακατατάξεις που έφερνε στα Βαλκάνια η διεθνοποίηση της καπιταλιστικής ζωής, από την άλλη έφερνε τη γαλλική κουλτούρα, έναν κοσμοπολίτικο αέρα, μια διεύρυνση των οριζόντων, ιδιαίτερα στα πιο ανήσυχα και πνευματικά στοιχεία μέσα στη γιαννιώτικη εβραϊκή νεολαία, το πιο λαμπρό δείγμα των οποίων ήταν ο Γιωσέφ Ελιγιά.

Στη συνέχεια, η πρώτη διείσδυση των πρώτων σιωνιστικών και σοσιαλιστικών ιδεών και προπαντός η θύελλα των πολέμων και της Ρωσικής Επανάστασης άλλαξαν ριζικά το κοινωνικό και το ιδεολογικό τοπίο.

Στο θαυμάσιο, έτσι κι αλλιώς, διήγημά του Σαμπεθάι Καμπιλής (σ. σ. Στο Δ. Χατζή, Το τέλος της μικρής μας πόλης, Ζώδιο, 1994, σελ. 47-83) ο μεγάλος Γιαννιώτης πεζογράφος Δημήτρης Χατζής παρουσιάζει το δίπολο του Καμπιλή και του Ελιγιά, του εκπροσώπου της συντηρητικής εσωστρέφειας από τη μια και του πρώτου εκφραστή της επαναστατικής νεοτερικότητας από την άλλη. Τα πράγματα έτσι ήταν, αλλά και πολύ πιο πολύπλοκα από όσο μπορεί να δει από τα έξω ακόμα και το διεισδυτικό μάτι ενός ευαίσθητου γκόι. Η σύγκρουση δεν ήταν απλώς ανάμεσα στους προσκολλημένους στην παράδοση και σ’ εκείνους που την απορρίπτανε. Ήταν σύγκρουση της Παράδοσης με τον ίδιο της τον εαυτό σε συνθήκες ραγδαίας μεταμόρφωσης όλων των κοινωνικών σχέσεων στον ευρύτερο ελλαδικό, βαλκανικό κι ευρωπαϊκό χώρο. Από μιαν άποψη, ο Γιωσέφ Ελιγιά ήταν πολύ πιο βαθιά βυθισμένος στην Παράδοση από τον οποιοδήποτε Σαμπεθάι Καμπιλή. Μπορούσε ν’ ανακαλύψει και να εκτιμήσει πολύ περισσότερο τις διαστάσεις της χάρη στην απέραντη κουλτούρα του, την οξυμένη ευαισθησία του ποιητή, το μεσσιανικό πάθος του κομμουνιστή. Ο ίδιος ήταν γέννημα αυτής της Παράδοσης, αυτό-συνείδησή της και διαλεκτική της αυτό-άρνηση, υπέρβαση, Aufhebung. Ήταν η λάμψη που φώτισε το τοπίο, πριν τούτο βυθιστεί στον ιστορικό ζόφο και τον αφανισμό.

Ο Δ. Χατζής βλέπει τον άδικο χαμό μιας ιδιόρρυθμης, συμπαθέστατης, κλειστής στον εαυτό της, αθεράπευτα συντηρητικής κοινότητας, που εξοβελίζει ότι ρηξικέλευθο – τον Ελιγιά – κι οδηγείται σαν πρόβατο επί σφαγήν, σημαδεύοντας με το τέλος της το τέλος της αγαπημένης μικρής του πόλης.

Έτσι φαίνονται να είναι τα πράγματα. Στην ουσία, χάθηκαν πολύ περισσότερα και υψηλότερα. Επεσε, καταποντίστηκε, χάθηκε η Ιερουσαλήμ ή επί των υδάτων, η Ιερουσαλήμ της Παμβώτιδας. Και μπρος στα τείχη της θρηνεί ο προφήτης:

«Επήγαγε γαρ επ’ αυτούς έθνος μακρόθεν, έθνος αναιδές και αλλόγλωσσον, οι ουκ ησχύνθησαν πρεσβύτην ουδέ παιδίον ελέησαν και απήγαγον τους αγαπητούς της χήρας και από των θυγατέρων την μόνην ερήμωσαν». (σ. σ. Βαρούχ δ’ 15-16)

Όταν τους παίρνανε για το Άουσβιτς – Μπίρκεναου, κάποιος θα θυμήθηκε τους στίχους του Ελιγιά…

Αχ, παινεμένα Γιάννινα, ω ανθότοποι των οραμάτων

Πικρός το πώς σας άφησα καημός με βασανίζει… (σ. σ. Γ. Ελιγιά, όπ.π., σελ. 46).

Οι προφήτες έρχονται πάντα πριν την Καταστροφή.

«…Ύστερα από αυτά, άνοιξεν ο Ιώβ το στόμα του και καταράστηκε τη μέρα που γεννήθηκε – και απελογήθηκε ο Ιώβ και είπε:

Η Μέρα αυτή που σύρθηκε στον Κόσμο να βουλιάξει

Κι η Νύχτα που διαλάλησαν: αρσενικό εγεννήθη!

Σκοτάδι να ‘ναι η μέρα αυτή…

…………………………………………………………………………………….

Γιατί το φως εδόθηκε δώρο στον κουρασμένο

Γιατί χαρίζεται η ζωή στους ψυχοσυντριμμένους

Που θάνατο προσμένουμε κι ο θάνατος αργεύει…

…………………………………………………………………………………….

Τι μύριοι φόβοι, βάσανα στη ράχη μου χυμήξαν

Κι ότι κακό φοβήθηκα σ’ εμένα έχει ξεσπάσει

Μήτε ξανάσασμα, μηδέ η ησυχία και γαλήνη

Κι όλο φριχτό μαρτυρολόι…» (σ. σ. Οπ.π., σελ. 156-157)

  1. Vita poetae fons Vitae

O Γιωσέφ Ελιγιά ήταν η τελευταία αναλαμπή πριν τη Σοάχ, τη γενοκτονία. Σαν αυθεντικός ποιητής, το ωραιότερο ποίημά του ήταν η ίδια η μαρτυρική και σύντομη ζωή του. Γεννήθηκε σχεδόν μαζί με τον αιώνα, στις 30 Οκτωβρίου 1901, και πέθανε στις 29 Ιουλίου 1931, τρεις μήνες πριν συμπληρώσει τα τριάντα του χρόνια. Ήταν μοναχογιός κι η μητέρα του ξενοδούλευε για να τον μεγαλώσει και να τον σπουδάσει.

Από μικρός πλήρωσε το τίμημα που πληρώνει κάθε ανήσυχο, ανατρεπτικό και ταλαντούχο πνεύμα. Στο σχολείο, στην Alliance, τον κυνήγησαν σαν «απείθαρχο». Μικρός προσεχώρησε στη σιωνιστική κίνηση της πόλης, στην αριστερή σοσιαλιστική της πτέρυγα, με απόψεις αντίστοιχες προς εκείνες της Poale Zion, της οργάνωσης των οπαδών του μαρξίζοντος σιωνιστή Μπέρ Μποροχόφ. Στα 16 έγραψε και δημοσίευσε στο περιοδικό Ισραέλ των Τρικάλων, που έβγαζαν ο Γιομτώβ Γιακοέλ κι ο Ασσέρ Μωυσής, ένα φλογερό ποίημα για τη Σιών και την ελευθερία, εμπνευσμένο από τον προφητικό λόγο του Ραμπί Ακιμπά. Η διεύθυνση της Alliance φοβήθηκε την αντίδραση των ελληνικών αρχών και τον απέβαλε. Ένα χρόνο μετά, τον προσέλαβε σαν καθηγητή των Γαλλικών σε ηλικία 18 χρόνων.

Το 1920 τον πήρανε φαντάρο στη Μικρασιατική εκστρατεία. Στο στρατό έγραφε επαναστατικά αντιπολεμικά ποιήματα κι εξαγρίωνε τους στρατοκράτες. Επειδή πέθανε ο πατέρας του κι ήτανε μοναχογιός, απολύθηκε σαν προστάτης το 1921. Τα επόμενα τέσσερα, εξαιρετικά γόνιμα χρόνια, δίδασκε στην Alliance και σε ιδιωτικά μαθήματα Γαλλικά και Εβραϊκά, μελετούσε όλη τη βιβλική και μεταβιβλική φιλολογία, έγραφε ποίηση – παρά τη συνεχή γκρίνια της αγαπημένης του μάνας – και διέδιδε παντού τις σοσιαλιστικές ιδέες της κοινωνικής απελευθέρωσης. Ο Δ. Χατζής τον περιγράφει ζωντανά: «…Αυτός ο καινούργιος προφήτης ήταν ο πρώτος εβραίος κομμουνιστής της πόλης αυτής. Σαν ο Σαμπεθάι Καμπιλής, φόραγε κι αυτός μια γκρίζα ρεπούμπλικα άχαρα τσαλαπατημένη στο κεφάλι του, που ‘τανε κι αυτουνού στρογγυλό και τα ρούχα του ήτανε το ίδιο σαν του Σαμπεθάι Καμπιλή κακοβαλμένα στο κορμί του – μόνο που, τα’ αντίθετο απ’ αυτόν, ήταν πάντα ξεκούμπωτος, παλτό, σακάκι, γιλέκο, καμιά φορά και τα κουμπιά του παντελονιού του. Ήταν ορφανός από πατέρα κι η μάνα του τον είχε αναστήσει ξενοδουλεύοντας και τον καμάρωνε ύστερα πο ‘γινε καθηγητής των γαλλικών σ’ ένα τέτοιο σχολειό σαν της “Αλλιάνς Φρανσαίζ”, που το κράταγε στα χέρια της η κοινότητα των οβραίων. Τον καμάρωνε ακόμα που ‘ταν έτσι ταπεινός και γλυκός κι οι οβραίοι τον κοιτούσαν στα μάτια και την τιμούσε κι αυτήν, όπως τιμούν οι φτωχοί τις μανάδες τους… Λίγο λίγο με δισταγμό και με φόβο οι οβραίοι αρχίσανε και μαζευόντανε γύρω κι ακούγανε ξαφνιασμένοι που τους εξήγαγε τη γραφή μ’ έναν τρόπο δικό του, καινούργιο κι ανασαίνανε τα’ όνειρό του». (σ. σ. Δ. Χατζή, όπ.π., σελ. 64-65)

Οι αρχές δεν μένανε, φυσικά, αδρανείς. Ο γιατρός Πέτρος Αποστολίδης, ο μετέπειτα αντιστασιακός «κόκκινος δήμαρχος» Ιωαννίνων (και πατέρας του μεγάλου καλλιτέχνη του βιολιού Τάτση Αποστολίδη) γράφει στις αναμνήσεις του πως συναντούσε, σε κάθε σύλληψή του, να βρίσκεται στο πιο βαθύ μπουντρούμι ο «συνήθης ύποπτος» Γιωσέφ Ελιγιά. «Τον πρωτογνώρισα στο κρατητήριο. Τον είχαν βάλει στην αρχή στο υπόγειο και ύστερα από ενέργειες του Κωνσταντινίδη τον ανέβασαν στο υποφερτό δωμάτιο μαζί μας. Ανάστημα μέτριο, κάπως παχουλός, πρόσωπο συμπαθητικό, μυωπία ούτε ξέρω πόσο διοπτριών, τα γυαλιά του χοντροί φακοί. Κάποια μέρα, στη μέση της οδού Αβέρωφ, κάποιος μπράβος τον χτύπησε στο πρόσωπο και του ‘σπασε τα γυαλιά του, όταν τον ρωτήσαμε αν είδε εκείνον που τον χτύπησε, είπε όχι, δεν έβλεπε είκοσι πόντους μακρύτερα απ’ τη μύτη του». (σ. σ. Π. Αποστολίδης, Όσο θυμάμαι 1900-1969, β’ Η Συνέχεια 1900-1922 και 1923-1969, Κέδρος, 1983, σελ. 69)

Εντελώς τυχαία, τον Σεπτέμβριο του 1981, ο γιος του Τάτσης, συζητώντας με τον Κώστα Φρόντζο, πρόεδρο της Εταιρείας Ηπειρωτικών Μελετών, για τον Γιωσέφ, άκουσε τούτο: «τον θυμάμαι, τον καημένο, στην οδό Αβέρωφ, είδαμε και πάθαμε να τον βγάλουμε από τα χέρια του Γιωργουλάκη». Ο μπράβος λοιπόν ήτανε ο τότε υπασπιστής του Φρουραρχείου Γιωργουλάκης. Ο Π. Αποστολίδης περιγράφει τη ζωή του Ελιγιά με τους συντρόφους του στη φυλακή: Τα περισσότερα βράδια μας έκανε παρέα ο δικηγόρος μου Κωνσταντινίδης. Τον ευχαριστούσε ν’ ακούει τα σπαρταριστά ανέκδοτα του γερο-Μπάρκη, αλλά περισσότερο ν’ απαγγέλλει ο Γιωσέφ με την ωραία του άρθρωση και τη βροντώδη φωνή του ποιήματα δικά του ή μεταφράσεις δικές του από την αρχαία εβραϊκή που την είχε μάθει μόνος του χωρίς δάσκαλο, ή τους Μοιραίους του Βάρναλη. Αργά ένα βράδυ, ο υπομοίραρχος Διοικητής καλεί στο γραφείο τον Γιωσέφ. Το γραφείο ήταν απέναντί μας αριστερά. Αφήνω ανοιχτή την πόρτα μας και στέκομαι εκεί όρθιος να δω τι ήθελε τον Γιωσέφ. Άρχισε θυμωμένος να του λέει ότι φωνασκεί, γελάει, κάνει φασαρία και ενοχλεί τους άντρες του που θέλουν να κοιμηθούν, “Κάθισε καλά, Εβραίε, γιατί θα σε στείλω στο υπόγειο”. Ο κακόμοιρος ο Γιωσέφ διαμαρτυρόταν ότι δεν έκανε ταραχή. Προχωρώ στο γραφείο και στέκομαι όρθιος στην πόρτα.

- Κάνετε λάθος ή κακώς σας πληροφόρησαν, κ. Υπομοίραρχε, δε γελούσε ούτε φωνασκούσε ο Γιωσέφ, κανένας δεν φωνασκούσε. Εγώ μονάχα παρασύρθηκα και γέλασα κάπως δυνατά. Αν λοιπόν κάποιος πρέπει να πάει στο υπόγειο, δεν είναι ο Γιωσέφ, αλλά εγώ.

- Δεν σας μίλησε κανένας εσάς, κύριε.

- Όχι, αλλά αν είστε δίκαιος και πρέπει να είστε, σαν Διοικητής, να στείλεται εμένα κι όχι τον Γιωσέφ. Όχι γιατί είναι Εβραίος, να πληρώσει τα σπασμένα.

Δεν μπορούσε να με στείλει στο υπόγειο, ήμουν στη δικαιοδοσία του στρατού και όχι στη δική του. Γυρίσαμε με τον Γιωσέφ πολύ ταραγμένο στο δωμάτιό μας». (σ. σ. Οπ. π. σελ. 68)

Είναι χαρακτηριστική η στάση του υπομοίραρχου. Για έναν αντικομμουνιστή, μπροστά στο μίσος του, όλοι οι κομμουνιστές είναι ίσοι, αλλά μερικοί – αν μάλιστα είναι Εβραίοι – είναι πιο ίσοι. Αλλά συμβαίνει και κάτι άλλο, για έναν αντισημίτη, μπροστά στο μίσος του, όλοι οι Εβραίοι είναι ίσοι, αλλά μερικοί – αν είναι κομμουνιστές – είναι κι αυτοί «πιο ίσοι». Γι’ αυτό και σε αγαστή συνεργασία, οι ελληνικές διωκτικές αρχές και η συντηρητική ηγεσία της ισραηλιτικής κοινότητας Ιωαννίνων κατάφεραν να κάνουν αβίωτο το βίο του μετά θάνατον ένδοξου Γιωσέφ Ελιγιά. Του κόψανε τα μαθήματα και τους πόρους, τον κυνήγησαν, τον διώξαν από τα Γιάννινα. Καταδιωγμένος κι άνεργος ήρθε στην Αθήνα να μείνει με τη μάνα του σε μια καμαρούλα κοντά στην πλατεία Βάθης. Αλλά το πνεύμα του, αλύγιστο.

Από το 1925 ως το θάνατό του είναι και η πιο δημιουργική περίοδος του βίου του. Διαβάζει αχόρταγα, ξανά και ξανά, και μεταφράζει κομμάτια από όλη την εβραϊκή φιλολογία, τη Βίβλο, το Ταλμούδ, την Καμπαλά, τους Εβραίους φιλοσόφους του Μεσαίωνα, τους νεότερους ως και νεότατους Εβραίους λογοτέχνες, σαν τον Μπαλίκ ή τον Τσερνεχόφσκυ. Προφταίνει ακόμα και το πρόσφατο τότε έργο του Ανσκι, το περίφημο Dybbuk, να το εκτιμήσει ως αριστούργημα. Γράφει και δημοσιεύει δικά του ποιήματα στα λογοτεχνικά περιοδικά της εποχής, στον Νουμά, στη Νέα Εστία, το φιλολογικό παράρτημα της Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας. Στην ίδια εγκυκλοπαίδεια γράφει πάνω από 200 λήμματα για ζητήματα Εβραιολογίας (Wissenschaft des Judentums), με καταπληκτική βαθύτητα, ευρύτητα και ενάργεια.

Ως εβραϊστής είναι αναμφίβολα ο μέγιστος στον ελληνικό χώρο αυτόν τον αιώνα. Ως ποιητής δέχεται τη βαθιά εκτίμηση και τη φιλία των μεγάλων των ελληνικών γραμμάτων, του Κωστή Παλαμά, του Κώστα Βάρναλη, του Μάρκου Αυγέρη, του Γρηγόριου Ξενόπουλου, του Κ. Θ. Δημαρά κ. ά. Αλλά η πείνα, πείνα. Επιχειρεί να διοριστεί, με κάθε θυσία, σε κάποιο γυμνάσιο. Τελειώνει σαν νυχτερινός μαθητής τη Γαλλική Ακαδημία, ψάχνει για διορισμό, τον βοηθάει και ο ομοϊδεάτης τους Μάρκος Αυγέρης από τη θέση του γιατρού του Δημοσίου, βρίσκει εν τέλει θέση στο γυμνάσιο του Κιλκίς. Την αποδέχεται με την ελπίδα ότι θα κατεβαίνει τα Σαββατοκύριακα στη Θεσσαλονίκη να διαβάζει στις πλούσιες τότε εβραϊκές βιβλιοθήκες της εκεί κοινότητας που ανθούσε.

Ο γυμνασιάρχης στο Κιλκίς ήταν παθολογικά αντισημίτης. Τον ταπείνωνε διαρκώς, απαιτώντας του να χρησιμοποιεί το πατρικό του όνομα-παρατσούκλι Καπούλιας (από τα καπούλια του γαϊδάρου) και να κρύβει το εβραϊκότατο Ελιγιά. Ο Γιωσέφ, όμως, από πολύ παλιά είχε αντικαταστήσει το όνομα Ι. Καπούλιας, αρχικά με το Ιωσήφ Ηλία Ιωσήφ και στη συνέχεια με το Γιωσέφ Ελιγιά – όπως και έμεινε γνωστός στην Ιστορία. Τώρα δεχόταν τις βάναυσες πιέσεις ενός στενοκέφαλου θρησκόληπτου αντισημίτη. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Γιωσέφ Ελιγιά, παρά την καταβύθισή του στην εβραϊκή παράδοση, όχι μόνο ήταν ανοιχτός και χωρίς προκαταλήψεις απέναντι στους χριστιανούς, αλλά και είχε σαγηνευτεί και μελετήσει με άπειρο σεβασμό το πρόσωπο του Χριστού και το Ευαγγέλιο. Όπως συμβαίνει όχι σπάνια, αν και Εβραίος, και μάλιστα κομμουνιστής, γνώριζε τα χριστιανικά πολύ καλύτερα από πολλούς χριστιανούς. Εξάλλου, γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο είχε εξοργίσει και τους «δικούς του», «υπερορθόδοξους» της Κοινότητας, προπαντός με το περίφημο ποίημά του για τον Ιησού Χριστό, απ’ όπου κι ο θαυμάσιος στίχος:

Είσαι δεν είσαι γιος Θεού, μα είσαι ο Θεός του πόνου.

(σ. σ. όπ.π., σελ. 68)

Τώρα, όμως, στο Κιλκίς αντιμετώπιζε έναν ηλίθιο αντισημίτη προϊστάμενο, που επιχειρούσε μάλιστα να τον προσηλυτίσει δια της βίας. Κι ο Γιωσέφ Ελιγιά του αντέταξε περήφανα τον προφητικό εκείνο λόγο (δέκα χρόνια πριν το ΕΑΜ!): «Ο Εβραίος είναι αναγκασμένος να κερδίσει τη λευτεριά του στο βουνό!». (σ. σ. Γ. Ελιγιά, όπ.π., σελ. 25)

Απευθύνθηκε ο Ελιγιά στους ιθύνοντες της Κοινότητας στη Θεσσαλονίκη να μεσολαβήσουν για καμιά μετάθεση. Μάταια. Προς δόξαν του διαδεδομένου αντισημιτικού μύθου περί «υπερταξικής» τάχα «αλληλεγγύης των Εβραίων», ο ποιητής κυριολεκτικά αφέθηκε να ψοφήσει σαν το σκυλί.

Στην αρχή του δεύτερου εξαμήνου της σχολικής χρονιάς 1930-31, ο Γιωσέφ Ελιγιά αρρώστησε με κοιλιακό τύφο. Η αίτησή του για άδεια για λόγους υγείας απερρίφθη από τη θρησκευόμενη προϊσταμένη αρχή. Του είπαν να πάει να νοσηλευτεί μετά το τέλος της σχολικής χρονιάς. Έφτασε τελικά στην Αθήνα με εγκληματική καθυστέρηση, στις 15 Ιουλίου, κι οι φίλοι, ποιητές κι αριστεροί, τον βάλανε κακήν κακώς στον «Ευαγγελισμό». Ήταν αργά πια. Την Παρασκευή το βράδυ της 29ης Ιουλίου 1931, η μάνα του φώναξε δύο ραβίνους. Διαβάζανε όμως την Τορά με τόσο άσχημα εβραϊκά, που ο ετοιμοθάνατος νεαρός σοφός οργίστηκε και τους διέκοψε. Τους είπε να σταθούν στη μία και στην άλλη πλευρά του κρεβατιού του και ν’ ανοίξουν πάνω από το κεφάλι του το ρολό του Σέφερ Τορά. Ανασηκώθηκε, στηρίχτηκε στα μπράτσα του ενός και του άλλου ραβίνου, αριστερά και δεξιά, διάβασε την Τορά μόνος του, «με την ωραία του άρθρωση και τη βροντώδη φωνή» που ενοχλούσε τους υπομοίραρχους του κόσμου τούτου, είπε μόνος του το Καντίς, την Ευχή των Νεκρών, κι άφησε την πνοή του.

Επειδή ξεψύχησε κατά το Καμπαλάθ Σαμπάθ και δεν μπορούσε να ταφή Σάββατο, «ήτο γαρ μεγάλη η ημέρα εκείνη του Σαββάτου», η κηδεία του έγινε την επόμενη νύχτα, με λίγους φίλους που κρατούσαν φαναράκια. Ο Στέφανος Δάφνης του αφιέρωσε τότε έναν σπαρακτικό επιτάφιο θρήνο: (σ. σ. R. Dalven, όπ.π., σελ. 171)

Το μεγάλο παιδί το αγαθό το πιστό

Που ήταν όλος καρδιά καλοσύνη

Αν κι Εβραίος πάει να βρει τον Χριστό

Στων ψυχών που τη λεν βιβλική τη γαλήνη.

Μελετούσε τα ιερά της φυλής του τα βιβλία

Ποιητής και σοφός ο Γιωσέφ Ελιγιά

Μια Ρεβέκκα του αγνή και την έψελνε αγία

Σα Δαυίδ σε μιαν άρπα γλυκιά.

Σε χωριό μακρινό ήταν δάσκαλος, ξένο

Κι έρμο η αρρώστια τον χτύπησε εκεί

Στην Αθήνα τον φέρανε ζωντανό πεθαμένο

Για να σβήσει σε μια κλινική

Στην κοιλάδα που λεν Ιωσαφάτ πάει η ψυχή του

το Χριστό π’ αγαπούσε πάει τώρα να βρει

Ήταν μέρα Σαββάτου ιερή…το κορμί του

Το σκεπάσανε με σεντόνι μακρύ.

Τα’ άλλο βράδυ μεσάνυκτα φαναράκια κρατώντας

Κι ο Ραβίνος να λέει και να λέει

Τον επήραν σκιές στο σκοτάδι γλιστρώντας

Τον επήραν και πάνε οι Εβραίοι.

  1. Ο επαναστατικός μεσσιανισμός

«Ο Εβραίος είναι αναγκασμένος να κερδίσει τη λευτεριά του στο βουνό!».

Σ’ αυτή τη ρήση του ανυπότακτου ποιητή στο τέλος της ζωής του συνοψίζεται όλο το περιεχόμενό της. Διαψεύδει συνάμα τον αστήρικτο ισχυρισμό ότι τάχα ο Ελιγιά «άλλαξε» στα τελευταία του χρόνια, άφησε τις επαναστατικές ιδέες και στράφηκε στα ιερά βιβλία του Ιουδαϊσμού – σάμπως να ‘χε ποτέ εγκαταλείψει τη μελέτη τους, από τα εφηβικά του χρόνια, μέσα σε διωγμούς και φυλακές…

Εξηγείται κάπως, χωρίς να δικαιολογείται, ο ισχυρισμός, από το γεγονός ότι καταγράφεται αρχικά στην έκδοση των Ποιημάτων του του 1938 – κάτω από το πέλμα δηλαδή της φιλοχιτλερικής δικτατορίας του Μεταξά, που δεν διακρινόταν για τη συμπάθειά της προς τους κομμουνιστές ή τους Εβραίους, πολύ λιγότερο για κείνους που ‘χαν και τα δύο «κακά της μοίρας» τους…

Όλοι οι άμεσοι σύντροφοι και φίλοι του ποιητή, μα προπαντός το μέχρι τώρα γνωστό έργο του, μαρτυρούν για την επαναστατική του συνέπεια μέχρι θανάτου. Το ζήτημα που βάζει στις μνήμες του ο Πέτρος Αποστολίδης, παραμένει ανοιχτό: «Ύστερα από το θάνατό του, μια ομάδα διανοούμενοι νεαροί Εβραίοι έβγαλαν μια συλλογή με ποιήματά του. Δεν υπήρχε όμως κανένα από τα επαναστατικά του ποιήματα. Τα παιδιά φοβήθηκαν να τα βάλουν στη συλλογή, αλλά ούτε και μια άλλη που βγήκε αργότερα είχε κανένα. Χάθηκαν;». (σ. σ. Δημοσιεύτηκε στη Νέα Εστία στις 15 Αυγούστου 1931)

Στην έκδοση της «Δωδώνης» του 1967 (ξανά μια αποφράδα χρονολογία!) διασώζονται δύο απροκάλυπτα επαναστατικά ποιήματα, το Ποίημα της Αγάπης και το Όραμα του Γολγοθά, αφιερωμένο το δεύτερο, σύμφωνα με τα λόγια του ποιητή, «στον τίμιο άνθρωπο, το Μεγάλο Πανάϊτ Ιστράτι», Τον μεγάλο Ελληνορουμάνο λογοτέχνη, γνωστό κομμουνιστή αλλά κι αντίπαλο του σταλινισμού. (σ. σ. Γ. Ελιγιά, όπ. π. σελ. 89 και 90) Από κει η στροφή:

Νάτος ο Μεγάλος Λυτρωτής με την θεϊκιάν αχτίνα

Δεν είναι Θεός, μηδ’ Άγγελος, μηδ’ ουρανού θρεφτάρι

Κι ας έχει του Άγγελου φως και τα’ ουρανού τη χάρη,

Ο Σκλάβος είναι ο χθεσινός, ο Δουλευτής! Προσκύνα!

(σ. σ. Οπ. π., σελ. 90)

Εδώ είναι άμεσος και σαφής ο επαναστατικός μεσσιανισμός που διαπνέει τον ποιητή. Το ίδιο πνεύμα βρίσκουμε στο έργο του, εφόσον το δούμε σαν ενιαίο αντιφατικό σύνολο, τα Ποιήματα – όλα χωρίς λογοκρισίες – μαζί με τα Εβραϊκά Μελετήματα, (σ. σ. Γ. Ελιγιά, Εβραϊκά Μελετήματα, έκδοση Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, 1977) πάλι όλα, χωρίς περικοπές.

Ο Γιωσέφ Ελιγιά είναι ο λυρικός εκπρόσωπος, στον ελλαδικό κι ελληνόφωνο χώρο, του ευρύτερου ρεύματος του σύγχρονου επαναστατικού ιουδαϊκού μεσσιανισμού, που αγκάλιασε πολλά κι έξοχα πνεύματα της εβραϊκής διανόησης και νεολαίας στην Ευρώπη, πριν και μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο και τη μεγάλη Οχτωβριανή σοσιαλιστική επανάσταση. Ο Michael Lowy έχει κάνει ένα περίγραμμα αυτού που ονομάζει «ελευθεριακό ιουδαϊσμό στην κεντρική Ευρώπη». (σ. σ. W. Lowy, Redemption et Utopie: La judaϊsme libertaire en Europe centrale, P.U.F., Paris 1988) Περιλαμβάνει στοχαστές, συγγραφείς και επαναστάτες όπως ήταν ο Martin Buber, o Franz Rosenzweig, o Franz Kafka, o Gershom Scholem, o Walter Bengamin, o Ernst Bloch, o Gustav Landauer κ. ά. Ένα αντίστοιχο περίγραμμα στον ελλαδικό χώρο θα περιλάμβανε, ανάμεσα σε άλλους, και τρεις εξέχουσες και σχετικά αγνοημένες προσωπικότητες: τον ποιητή και σοφό Γιωσέφ Ελιγιά από τα Γιάννινα, τον πρωτοπόρο βυθοσκόπο του θεάτρου σκιών και του νεοελληνικού λαϊκού πολιτισμού Τζούλιο Καϊμη από την Κέρκυρα (προς τιμήν του οποίου έγινε, ευτυχώς, αναδρομική έκθεση στο Χώρο Τέχνης 24 από τις 5 Δεκεμβρίου 1994 έως τις 12 Ιανουαρίου 1995), και τον Αβραάμ Μπεναρόγια από τη Θεσσαλονίκη, που μαζί με τους συντρόφους του της «Φεντερασιόν» συγκρότησε το πρώτο «οργανικό διανοούμενο» του ελληνικού προλεταριάτου. Υπάρχουν βέβαια διαφορές ανάμεσα στους Έλληνες και τους Κεντροευρωπαίους εκπροσώπους του εβραϊκού ελευθεριακού πνεύματος. Όσες πάνω-κάτω ανάμεσα στον Έλληνα Παπαδιαμάντη και τον Ρώσο Ντοστογιέφσκι: μ’ άλλα λόγια, πρόκειται για ιδιαίτερες και ανεπανάληπτες εκδηλώσεις μιας γενικότερης στάσης ζωής και θεώρησης του κόσμου.

Ο Γιωσέφ Ελιγιά χωρίς περιστροφές εστιάζει στον μεσσιανικό πυρήνα της ιουδαϊκής θεώρησης: στην αντίληψη που αρνείται την Αιώνια Επιστροφή, τον κυκλικό ή και τον συνεχή χρόνο, στ’ όνομα της ρήξης του ιστορικού συνεχούς και του λυτρωτικού τέλους της Ιστορίας. Ο νεαρός σοφός μιλάει για διαφορετικές εκδοχές του μεσσιανισμού, οι οποίες εξάλλου κατά καιρούς άσκησαν έλξη και στον ίδιο. Έτσι βλέπει τον μυστικιστικό μεσσιανισμό να καταλήγει «δια μεν τους εθνικόφρονας ιδεαλιστάς εις την πρακτικήν λύσιν του νεωτέρου σιωνισμού, δια δε τους μεταρρυθμιστάς εις τον ανθρωπιστικόν παμμεσσιανισμόν» που αντικαθιστά τον Μεσσία με τη μεσσιανική εποχή, (σ. σ. Γ. Ελιγιά, λήμμα «Ιουδαϊσμός» στη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια) ενώ, τέλος, μιλάει και για το ενδεχόμενο ενός μεσσιανισμού που «αποβάλλει τον μυστικιστικόν αυτού χαρακτήρα». Ο τελευταίος συμπίπτει με την προοπτική του επιστημονικού σοσιαλισμού και της προλεταριακής σοσιαλιστικής επανάστασης. Μέσα σ’ αυτή την προοπτική βλέπει και κινητοποιεί όλο τον πλούτο της εβραϊκής παράδοσης ως «παράδοσης των καταπιεσμένων», με την έννοια που δίνει στον όρο ο Walter Benjamin, και χαρίζει στο όραμα της βιβλικής Απολύτρωσης των πάντων ελληνική «μελίρρυτη φωνή».

  1. Το μείζον στο έλασσον

Αυτή η μελίρρυτη φωνή μπορεί να ξεγελάσει. Στην πρώτη ματιά, ο Γιωσέφ Ελιγιά φαίνεται να εντάσσεται στον αστερισμό των λεγόμενων «ελασσόνων ποιητών» του Μεσοπολέμου, με στίχους που απηχούν Παλαμά και Μαλακάση. Ο Κ. Δημαράς έχει εν μέρει δίκιο στην κριτική του αποτίμηση του έργου του Ελιγιά, όταν γράφει: «Η ποίησή του θα φέγγει το δικό της φως μέσα στην πλειάδα των ποιητών που εσήμαναν την δύση της μέσης αθηναϊκής σχολής που την ελάμπρυνε ο ήλιος του Παλαμά… Ο τόνος του έργου είναι ελάσσων, τόνος ελάσσονα ποιητή: η μελαγχολία, η αποτυχία, τα χάδια, η ανεκπλήρωτη απόλαυση, μα δίπλα σ’ αυτά, αδιάκοπο, αδιάπτωτο υπόστρωμα, η ευγένεια της ψυχής». (σ. σ. Κ. Θ. Δημαράς, «Τα ποιήματα του Ελιγιά», Ελεύθερον Βήμα, 3 Απριλίου 1939)

Τα ποιήματα του Ελιγιά, σίγουρα, έρχονται πριν τη μοντερνιστική στροφή που εγκαινιάζουν ο Σεφέρης κι οι Έλληνες υπερρεαλιστές και έχουν τον τόνο «ελάσσονος ποιητή» (αν αυτός ο όρος έχει κάποιο εννοιολογικό περιεχόμενο). Αλλά μέσα στο έλασσον υπάρχει το Μείζον. Μέσα στο λεπτό κέλυφος σπαρταράει και θραύει το φτενό περίβλημα ένας νεοσσός και μάλιστα νεοσσός αετού. Εξηγούμαστε.

Με τη γνωστή κριτική τους διεισδυτικότητα κι ο Παλαμάς κι ο Ξενόπουλος κι ο Δημαράς, είδαν την πρωτοτυπία του Ελιγιά στη σύζευξη ελληνικού-εβραϊκού. Για τον Παλαμά ο Ελιγιά είναι ο «σύνδεσμος όχι συνηθισμένος μεταξύ της ελληνικής ευρυθμίας και της βιβλικής μεγαλοπρέπειας». Για τον Ξενόπουλο «ο πρώτος μετά την αλεξανδρινήν περίοδον που αποτελεί δεσμόν μεταξύ των ομοφύλων του και των Ελλήνων». Για τον Δημαρά «εγνώριζε να συνδυάζει τον λυρισμό» της εβραϊκής του καταγωγής «με τη μορφική επεξεργασία που είναι του ελληνικού πνεύματος η απαίτηση». (σ. σ. Παρατίθεται από το βιβλίο του Γ. Ελιγιά, Ποίηση, όπ.π., σελ. 18-19) Και οι τρεις βλέπουν «σύνδεσμο», «δεσμό», «συνδυασμό» του ελληνικού και του εβραϊκού ως εξωτερικών του ενός στο άλλο στοιχείων, αλλά κανείς δεν βλέπει τη διαλεκτική τους, την εσωτερική τους αντιφατική σχέση και συνάφεια, τη δυναμική τους ως ενότητας αντιθέτων. Κι όμως, αυτό είναι το Μείζον της ποίησης του Ελιγιά στο έλασσον της λεπτής μορφής της.

Ο Shmuel Trigano σωστά, σ’ αυτό το σημείο, είδε την όλη δυναμική της Modernite των Νέων Καιρών να πηγάζει από την αντιπαράθεση του Έλληνα και του Εβραίου (σ. σ. Shmuel Trigano, La demeure oubliee, Genese religieuse du politique, Tel. Gallimard, Paris 1994, σελ. 332) – τον άξονα του έργου του Ελιγιά. Εδώ ακριβώς βρίσκεται το νεοτερικό, το moderne μιας ποίησης ανάμεσα στο Όν και στην Εξορία, την ελληνική οντολογία και την εβραϊκή “hantologie” (Derrida). Είναι αδύνατο να νιώσεις στο βάθος της την ποίηση του Γιωσέφ Ελιγιά, όταν αγνοείς το εβραϊκό μάγμα που μορφοποιεί και το οποίο απλώνεται σ’ όλο το μήκος και πλάτος της βιβλικής και μεταβιβλικής εβραϊκής γραμματείας, λογοτεχνίας, θεολογικής και φιλοσοφικής. Κι η συντριπτική πλειονότητα των αναγνωστών του έχουν όχι μερική αλλά πλήρη άγνοια της εβραϊκής πολιτισμικής κληρονομιάς.

Για να κάνουμε έναν κάπως ακραίο παραλληλισμό: είναι δυνατόν ποτέ να νιώσεις βαθιά και ν’ απολαύσεις τα Cantos του μεγάλου Έζρα Πάουντ όταν αγνοείς εντελώς τον Όμηρο, τους Λατίνους, τους Προβηγκιανούς τροβαδούρους, τον Ντάντε και τον Καβαλκάντι ή τους Κινέζους; Εύκολα μπορείς να παρεξηγήσεις τον «ελάσσονα τόνο», τη «μελαγχολία» ή τα «χάδια» του ποιητή. Χρειάστηκε ένας σύγχρονος Εβραίος φιλόσοφος σαν τον Emmanuel Levinas για να υψωθεί, για πρώτη φορά, το χάδι σε κατηγορία της φιλοσοφίας. Δύο δείγματα μπορούν να αφήσουν να φανεί ποιος λαβύρινθος ελληνικός και ποια άβυσσος βρίσκονται στα θεμέλια της φαινομενικά απλής ποίησης του Γιωσέφ Ελιγιά.

Μιλάμε για τα Τραγούδια της Ρεβέκκας.

  1. Σίρ-α-Σιρίμ / Άσμα Ασμάτων

Το ποίημα Άσμα Ασμάτων (σ. σ. Γ. Ελιγιά, όπ.π., σελ. 37) αρχίζει με την επίκληση στη μυστηριώδη Ρεβέκκα:

Αιθέριο πλάσμα, χίμαιρα του νου

Απ’ το βασίλειο του εβδόμου ουρανού

Κι απ’ τον Κόσμον των άυλων οραμάτων

Πρόβαλε αγάλι κι έλα να σου πω

Σιγαλινά, γλυκά σε νέο σκοπό,

Ρεβέκκα, το Άσμα των Ασμάτων

Πριν έρθουμε στην ταυτότητα της αλλόκοσμης Ρεβέκκας που δέχεται, απροσδόκητα, τα Ωσαννά των Αγγέλων στο τέλος του ποιήματος, ας δούμε αυτό που εξαρχής της λέγεται «σιγαλινά, γλυκά σε νέο σκοπό»: Το Άσμα των Ασμάτων.

Είναι γνωστή η κεντρική θέση που κατέχει το Άσμα αυτό, το Σίρ-α-Σιρίμ, στην εβραϊκή σκέψη και λατρεία, από τότε που ο Ραμπί Ακιμπά κατάφερε, ενάντια σε στενοκέφαλους ραβίνους, να το εντάξει στον Κανόνα της Βίβλου. Την ίδια κεντρική θέση κατείχε στην καρδιά, το νου και την ποίηση του Γιωσέφ Ελιγιά. Του αφιέρωσε όχι μόνο διαρκή μελέτη και ποιήματα μα κι ένα έργο ζωής, την αξεπέραστη μέχρι τώρα (ακόμα και από τον Σεφέρη) μεταγραφή του στα νέα ελληνικά.

Κεντρική θέση έχει το Άσμα Ασμάτων και στις φιλοσοφικές αναζητήσεις του ανήσυχου νεαρού σοφού. Καταγράφει με προσοχή τα καίρια Σχόλια των μεγάλων αριστοτελιζόντων – και ανορθοδόξων! – φιλοσόφων του Μεσαίωνα: του αγαπημένου του Αβισεμπρών ή Αβισεμπρόλ ή Σολομόν ιμπν Γκαμπιρόλ (1022-1056) και του βαθύτατου αλλά παραμελημένου Γερσωνίδη ή Λεβί μπεν Γκερσόν ή (στα προβηγκιανά) Maestre Leon de Bagnols ή (στα λατινικά) Magister Leo Balneolis ή Magister Leo Hebraeus ή Leo de Bagnolo ή (στα αραβικά) Γκερσουνί ή (συντομογραφικά στα εβραϊκά) ΡαΛΜπαΓκ (από τα αρχικά του Ραμπί Λεβί Μπέν Γκερσόμ) (1288-1344).

Όπως σημειώνει με έμφαση ο Ελιγιά, οι Εβραίοι αριστοτελίζοντες, προπαντός ο Γερσωνίδης, βασίστηκαν στο Περί Ψυχής του Αριστοτέλη – το Σέφερ-α-Νέφες στα εβραϊκά – και στις ερμηνείες του από τον Αλέξανδρο τον Αφροδισιέα και τον Αβερρόη για να δουν στο Άσμα Ασμάτων την αλληγορική παράσταση της ένωσης του υλικού νου 9intellectus materialis στα λατινικά, σεχέλ αρουχανί στα εβραϊκά) της ψυχής με τον ποιητικό νου (intellectus agens, σεχέλ αιζουλί), δηλαδή της παθητικής νόησης με την ενεργητική αρχή, που ενεργοποιεί τις δυνατότητες του νου.

Όταν συντελείται η ένωση ποιητικού και υλικού νου, τότε η διαδικασία της γνώσης και το αντικείμενο της γνώσης ταυτίζονται: «Το δ’ αυτό εστίν η κατ’ ενέργειαν επιστήμη τω πράγματι». (σ. σ. Αριστοτέλους, Περί Ψυχής Γ 7 431α.) Τότε, όταν η νόηση επιστρέψει στον εαυτό της και αυτονοείται, κατακτάται η αθανασία.

Παρά την υψηλή αφαίρεση ή και την ιδεαλιστική μορφή των λεγομένων, το ζήτημα που βάζουν ο Αβερρόης και οι Εβραίοι φιλόσοφοι του Μεσαίωνα στην ανάγνωσή τους του Σίρ-α-Σιρίμ ήταν βαθύτατα πολιτικό. Η σύζευξη, η conjunction, ο «Γάμος» με τον Intellectus Agens, τον Ποιητικό Νου, τον Νυμφίο, δεν ήταν «ιδιωτική υπόθεση». Δεν αφορά την πορεία μιας ατομικής ψυχής αλλά όλης της ανθρωπότητας, που ενεργοποιεί τις δυνατότητές της, μεταμορφώνει τον κόσμο, αλλάζει τη ζωή, νικάει όλα τα δεινά, μαζί και τον έσχατο εχθρό, το θάνατο, το μέγιστο Κακό. Ο χρόνος, σ’ αυτή την προοπτική, διατηρείται και ταυτόχρονα ξεπερνιέται – ή, όπως λέει ο στίχος του Έκτορα Κακναβάτου.

Ο άλλος χρόνος απογειωνόταν.

(σ. σ. Ε. Κακναβάτου, Ποιήματα, Β’ τόμος, Άγρα, 1990, σελ. 124)

Το Άσμα Ασμάτων είναι η αλληγορία (με την έννοια που παίρνει ο όρος στις πρωτοποριακές ταινίες του Κώστα Σφήκα) της ίδιας της εφόδου στον ουρανό. Εκεί, στην έφοδο, συναντάει η ανθρωπότητα την αθανασία, ψάλλοντας τον περικαλλή ύμνο του ευλογημένου Σαββάτου που φτάνει, επιτέλους.

Λεχά Ντοντί Λιχρά Καλά…

Έλα, Αγαπημένε…

Εκεί, στην έφοδο στον ουρανό συναντάς τη Ρεβέκκα.

  1. Η Ρέινα Ρεβέκκα

Μα ποια είναι η Ρεβέκκα του Γιωσέφ Ελιγιά;

Ο ίδιος ο ποιητής μας δίνει το νόημα της απάντησης σ’ ένα από Τα Τραγούδια της Ρεβέκκας με τον τίτλο «Στα γαλανά σου μάτια» (σ. σ. Γ. Ελιγιά, όπ.π., σελ. 36) και με το χαρακτηριστικό μότο: Κατ’ εικόνα Θεού εποίησεν αυτήν.

Αφού στην πρώτη στροφή πει:

Απόψε που κρυφομιλούν, μες στη γαλήνη του βραδιού

Τα’ αστρί με το λουλούδι,

Έλα και σκύψε να σου πω τα μυστικά του τραγουδιού

Ρεβέκκα, θείο τραγούδι

Καταλήγει με το σημαδιακό

Καράβια γοργοτάξιδα να λάμνουν οι όλβιοι στοχασμοί

στου ωκεανού τα πλάτια

κι εγώ να οραματίζομαι του Μακροκόσμου τη μορφή

στα γαλανά σου μάτια!

Ο Μακρόκοσμος, με κεφαλαίο Μ, είναι όρος καββαλιστικός. Σύμφωνα με το Ζωχάρ, είναι το όνομα του πρώτου δημιουργήματος, του Αρχέγονου Ανθρώπου ή Αδάμ Καδμόν. Από πάνω του στέκεται ο Παλαιός Ημερών (Αττίκ Γιομίν), η άπειρη αρχή, το θεϊκό Απειρο Άιν Σοφ – το Ungrund του Jacob Boehme -, η Θεία Άβυσσος, περιβαλλόμενη από την Κορωνίδα (Κέθερ), από την οποία εκπέμπει το φως στα «σκεύη» ή μέλη του Αδάμ Καδμόν, του Μακρόκοσμου. Από τη δημιουργία του Μακρόκοσμου απορρέουν τέσσερις κόσμοι που υπάρχουν ταυτόχρονα και που σε καθοδική ιεραρχία είναι: Ατσιλά, Μπεριά, Γιετσιρά, Ασιγιά.

Ο άνθρωπος, ως μικρόκοσμος, ανήκει με την ψυχή (νέφες) στον κατώτερο κόσμο της Ασιγιά. Με το νου (ρούαχ) ανήκει στον κόσμο της Γιετσιρά. Με την εν Λόγω Διάνοια (νεσαμά) συμμετέχει στον δεύτερο κόσμο της Μπεριά. Από τον πρώτο κόσμο της Ασιγιά (της Απορροής) φαίνεται να είναι αποκομμένος, στην αρχή. Σ’ αυτόν ξετυλίγονται οι Δέκα Απορροές ή Σεφιρώθ που στις διαδοχικές τους μεταβάσεις της μιας στην άλλη, από τα πάνω προς τα κάτω είναι: Κορωνίς (Κέθερ), Σοφία (Χοχμά), Νους (Μπινά), Χάρις (Χέσεθ), Μεγαλείο (Γκεδουλά), Δύναμις (Γκεβουρά), Ωραιότητα (Σιφέρεθ), Δόξα (Χώθ), Βάσις (Γιεσώδ) και τέλος η δεκάτη και εσχάτη Σεφιρά ή Βασιλεία (Μαλχούθ) ή, όπως τη λένε στην ισπανοεβραϊκή διάλεκτο Ladino, Ρέινα.

(Όλα τα παραπάνω, τα παραθέτουμε από τα λήμματα τα σχετικά με την Καμπαλά που έγραψε ο Ελιγιά για τη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια).

Οι δέκα Σεφιρώθ συνθέτουν σε μια διαλεκτική διαδικασία την ολότητα του θεϊκού Πληρώματος, των ενεργειών που έρχονται να συντροφέψουν τον άνθρωπο στη γη και τον Ισραήλ στην εξορία. Η παρουσία του Πληρώματος λέγεται Σεχινά και, σύμφωνα με ορισμένους καββαλιστές, αντιστοιχεί στη δέκατη Σεφιρά, τη Μαλχούθ ή Ρέινα, τη Βασιλεία. Λέει ο Ραμπί Μωσέ Κορντοβέρο (1522-1570) στο Παρντές Ριμουνίμ, εκφράζοντας στη συμβολική του γλώσσα τις προσδοκίες των ταπεινών και καταφρονεμένων: «Καμιά ευλογία δεν συντελείται πάνω, αν δεν συντελείται κάτω επίσης. Αυτό εξηγείται πολλές φορές μέσα στο Ζωχάρ: Το να είναι η Σεχινά κάτω, είναι ανάγκη του Πάνω». (σ. σ. Pardes Rimounim fol. a, παρατίθεται από το Charles Mopsik, Les Grands Textes de la Cabale, Verdier 1993, σελ. 402)

Ακριβώς γι’ αυτό ο άνθρωπος, σαν μικρόκοσμος εξαγνιζόμενος, ενώνεται ερωτικά με τη Σεχινά, τη Ρέινα, τη Βασιλεία, που με τη σειρά της ενώνεται με την κορυφαία Σεχινά, την Κορωνίδα (Κέθερ) – αυτή που αστράφτει πάνω στον Μακρόκοσμο, τον Αδάμ Καδμόν. Χάρη σ’ αυτή τη conjunction, την ερωτική σύζευξη με τη Ρέινα – τη Ρεβέκκα του Γιωσέφ Ελιγιά – είναι δυνατόν να οραματιστείς στα γαλανά της μάτια «του Μακρόκοσμου τη μορφή». Σ’ αυτή τη Βασιλεία τη μελλούμενη απευθύνεται ο ποιητής, όταν γράφει το ποίημα «Στη μελλούμενη Ρεβέκκα». (σ. σ. Γ. Ελιγιά, όπ.π., σελ. 35)

Πρόβαλε πια και μην αργείς, μελλούμενη γυναίκα

Σαν ήλιου αχτίδα που γλυστρά σε μαύρη χαμοκέλα

………………………………………………………………………………….

Κι οι πόρτες διάπλατα ανοιχτές – και θα ‘ν το σπιτικό μας

Του απόκληρου κρυφός Ναός κι άσυλο της Συμπόνιας.

Σ’ αυτό ακριβώς στοχεύει ο ποιητής: στην ανέγερση του κρυφού Ναού των απόκληρων. Στο φανταστικό γοητευτικό σύμπαν της Καμπαλά αναζητάει τον ορθολογικό πυρήνα – έτσι κι αλλιώς υποστήριζε την κριτική ορθοφροσύνη. Σημαντική είναι η έμφαση που δίνει στο άρθρο του για την Καμπαλά, στο γεγονός ότι η καββαλιστική μεταφυσική «υπενθυμίζει καταπληκτικώς» τη διδασκαλία του Μπαρούχ Σπινόζα. Όλοι οι πνευματικοί Εβραίοι των Νέων Καιρών είναι παιδιά του Σπινόζα: είτε πρόκειται για τον Καρλ Μαρξ και τον Σίγκμουντ ή Σλομό Φρόιντ είτε για τον Αλμπερτ Αινστάιν και τον Λεβ Νταβίντοβιτς Μπρονστάιν, γνωστότερο σαν Τρότσκι.

Η Ρεβέκκα του Ελιγιά είναι η Βεατρίκη του που οδηγεί στην Παρντές, την επίγεια Παράδεισο των φτωχών κι απόκληρων. Αλλά γιατί όλοι μας, μαζί κι ο ταπεινός Γιωσέφ, περάσαμε από το βωμό της θυσίας κάτω από το μαχαίρι του Πατέρα, γιατί Ισαάκ/Ιτσχάκ εβραϊστί σημαίνει: αυτός που γελάει, γιατί, όπως γράφει η Τορά, χάρη στη Ρεβέκκα, ο Ισαάκ παρηγορήθηκε για το χαμό της μητέρας του: «και έλαβε την Ρεβέκκαν και εγένετο αυτού γυνή, και ηγάπησεςν αυτήν και παρεκλήθη Ισαάκ περί Σάρρας της μητρός αυτού». (σ. σ. Γένεσις κδ’ 67).

  1. Καντίς

Ποιητής και σοφός ο Γιωσέφ Ελιγιά, χάθηκε αδικημένος. Ήταν κι αυτός από εκείνους «ων ουκ ήν άξιος ο κόσμος». (σ. σ. Προς Εβραίους Επιστολή ια’ 38) Ας είναι τα λόγια αυτά συλλογική ανάμνηση, συλλογική τύψη, τεσουβά, μετάνοια, και Καντίς.

Ο Ραμπί Ναχμάν του Μπρατσλάβ, ο αγαθός σοφός των Χασσιντίμ, ο θεωρούμενος και δάσκαλος του Franz Kafka της Πράγας, λέει:

En Zakhor ela leama deate

- Δεν υπάρχει ανάμνηση παρά μόνο στην κατεύθυνση του κόσμου που έρχεται.

(σ. σ. Παρατίθεται από το Marc-Alain Ouaknin, Lire aux eclats, Eloge de la caresse, Seuil, coll, Points / Essais, Paris 1992, σελ. 240)

Του κόσμου χωρίς εκμετάλλευση, χωρίς καταπίεση, χωρίς ταπείνωση ανθρώπου από άνθρωπο: του ταπεινού Γιωσέφ Ελιγιά τη μελλούμενη Ρεβέκκα!

16-19 Δεκεμβρίου 1994

ΤΕΛΟΣ

----------------------------------------------------------------------------

ΚΙ ΈΝΑ ΑΡΘΡΟ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΙΝ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΚΟΣΜΟΠΟΥΛΟΥ

Ο Γιωσέφ Ελιγιά, παιδί ενός
αναπόδεικτου ακόμα μέλλοντος


Οι πλάκες του Μωϋσή κρατούσανε την παλιά τους γραφή, όπου κάποτε, πάνε τώρα 30 χρόνια, ακούστηκε και στη μικρή πολιτεία η φωνή ενός καινούργιου προφήτη. Δεν υπάρχει, έλεγε αυτός, κανένας άλλος τρόπος για τους Οβραίους να γλιτώσουν, να σταματήσει η χαμένη τυράννια τους και η ντροπή τους, παρά να τις σπάσουνε μια και καλή τις πλάκες του Μωϋσή. (Δημήτρης Χατζής, Το τέλος της μικρής μας πόλης) Ο Γιωσέφ Ελιγιά, Ισραηλίτης Γιαννιώτης, παιδί μιας χιλιετούς παρουσίας του ρωμανιώτικου Εβραϊσμού στα Γιάννενα. Γεννήθηκε το 1901 από φτωχή οικογένεια. Μεγάλωσε, απ τη μια, μέσα στην απόλυτη θρησκευτική προσήλωση της εβραϊκής κοινότητας. Από την άλλη, σε μια πόλη που εκείνο τον καιρό ήταν το πολιτικό και οικονομικό κέντρο της περιοχής, αντανακλώντας την πιο προωθημένη ανάπτυξη των αστικών κέντρων της οθωμανικής Βαλκανικής, και μετά το 1912, της Ελλάδας. Μια πόλη που αναδεικνύει πολυπρισματικά το άθροισμα όλων των στοιχείων και των πολιτισμών της (χριστιανών - εβραίων - μουσουλμάνων). Σπουδάζοντας ο Ελιγιά έρχεται σε επαφή με την αντίληψη της Alliance Israelite Universelle de Paris που είχε παράρτημα στα Γιάννενα. Η Σχολή εκτόπιζε τις παραδοσιακές θρησκευτικές εβραϊκές σχολές της εποχής. Έτσι ξεκινάει η περίοδος κατά την οποία ο Γιωσέφ Ελιγιά είναι σιωνιστικά προσανατολισμένος με διαφορετική όμως οπτική από αυτή της κλειστής και συντηρητικής εβραϊκής κοινότητας. Μετά το θάνατο του πατέρα του, το 1921, αρχίζει την έντονη κοινωνική του δράση και το άνοιγμα προς τους διανοούμενους των Ιωαννίνων και προς άλλους κοινωνικούς κύκλους. Σύντομα η κίνηση των ιδεολογικών, κοινωνικών και πολιτισμικών ρευμάτων, που είναι αξιόλογη στην πόλη, η αίγλη της Οκτωβριανής επανάστασης και η ανήσυχη σκέψη του τον οδηγούν σε άλλα μονοπάτια..

Ο ποιητής Ελιγιά εξελίσσεται: ως το 1924 θεωρείται διανοούμενος ώριμος, με αρτιότητα στο έργο του. Μελετώντας τα ποιήματά του ως το 1924 βλέπει κανείς την προσπάθειά του να ορίσει την εβραϊκότητα, χρησιμοποιώντας το συμβολισμό και με σαφή επιρροή από τον Καρυωτάκη. Από το 1924 και μετά, τα ποιήματά του γονιμοποιούν την κοινωνική οπτική του Καρυωτάκη, συγχρονιζόμενα με τα σοσιαλιστικά και μετέπειτα κομμουνιστικά ρεύματα της εποχής. Εκφράζουν τα κοινωνικά προβλήματα, τις ταξικές αντιθέσεις και τους λαϊκούς αγώνες ως το τέλος της ζωής του. Η ακαδημαϊκή του καριέρα προς την έδρα Εβραιολογίας του πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης σταματά λόγω των έντονων οικονομικών προβλημάτων αλλά και της κοινωνικής του δράσης. Ο λόγιος Ελιγιά δίνει διαλέξεις και αρθρογραφεί. Ταυτόχρονα δουλεύει ως καθηγητής της γαλλικής γλώσσας στην Alliance. Η προοδευτική γιαννιώτικη διανόηση τον αγκαλιάζει, όμως εκείνος σύντομα την προσπερνά ιδεολογικά. Στη δεκαετία του ‘20 ιδρύονται σωματεία, σύλλογοι και ενώσεις στην πόλη. Το ‘22 ιδρύεται το Πανηπειρωτικό Εργατικό Κέντρο Ιωαννίνων από οκτώ σωματεία. Το ΠΕΚΙ ζητά «αλεύρι, ψωμί, και κάρβουνα» για την εργατική τάξη, καταπολέμηση της αισχροκέρδειας και της ανεργίας. Ο Ελιγιά συνεργάζεται στην έκδοση της αριστερής, μαχητικής εφημερίδας Νέος Αγών, την οποία εκδίδει η Πανηπειρωτική Ένωση Παλαιών Πολεμιστών, σύλλογος που η ύπαρξή του μαρτυρεί την αριστερή αντιπολεμική δράση στην περιοχή. Η εφημερίδα φιλοξενεί από ένα ποίημα του Ελιγιά στην πρώτη σελίδα:

Σε μιαν άκρη σοβαρός ο τραπεζίτης / Με τη ματιά στη Βίβλο καρφωμένη / Αψελλίζει της Μετάνοιας το τροπάρι / Κ’ έχει χλωμή χλωμότατη θωριά.

Ω Φαρισαίοι, κυρτοί προσευχηθείτε / Κ’ είναι το βιος καλά σιγουρεμένο / Ταπεινωμένος σήμερα είν’ ο σκλάβος / Κ’ είν’ οι θεοί σας σκιάχτρα φοβερά!

Η εφημερίδα γινόταν ανάρπαστη, αλλά έπειτα από δέκα φύλλα οι στρατιωτικές αρχές σταμάτησαν την έκδοσή της. Η συμπόρευση του Γιωσέφ με τους κομμουνιστές είναι γεγονός. Την Πρωτομαγιά του ‘23 απαγγέλλει αποσπάσματα από το Φως που καίει του Βάρναλη. Το ‘24 η ομάδα του Νέου Αγώνα τελεί μνημόσυνο στη Μητρόπολη των Ιωαννίνων για το θάνατο της Ρόζας Λούξεμπουργκ και του Κάρλ Λίμπκνεχτ . Ο Ελιγιά θα χτυπηθεί επανειλημμένα από στρατιωτικούς του φρουραρχείου και στις 20 Δεκεμβρίου θα συλληφθούν τα μέλη του κύκλου της εφημερίδας με αφορμή ένθετη προκήρυξη απεργίας των καπνεργατών Καβάλας. Τελικά είναι η ιδεολογία του Ελιγιά που το 1925 τον αναγκάζει να φύγει από τον τόπο του. Απολύεται από την Alliance και του στερείται το δικαίωμα παράδοσης ιδιωτικών μαθημάτων, ύστερα από συστάσεις των στρατιωτικών αρχών, της αστυνομίας αλλά και της ίδιας της κοινότητας. Εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Μελετούσε ώρες στην Εθνική Βιβλιοθήκη και έγραφε για μεγάλα φιλολογικά - λογοτεχνικά περιοδικά της εποχής. Συνδέεται με τον Βάρναλη, τον Κόντογλου, τον Μαλακάση και άλλους. Διορίζεται καθηγητής της Γαλλικής στο Κιλκίς. Δεν καταφέρνει να πάρει μετάθεση για τη Θεσσαλονίκη και το 1931 κατεβαίνει στην Αθήνα σε κακή οικονομική κατάσταση, απογοητευμένος και καταπονημένος από τον τύφο. Πέθανε την ίδια χρονιά στο νοσοκομείο Ευαγγελισμός στα 30 του χρόνια. Πολύτιμο βοήθημα γι’ αυτό το κείμενο ήταν το βιβλίο Γιωσέφ Ελιγιά - Πρωτοπόρος διανοούμενος των Ιωαννίνων στη δεκαετία του ‘20 της Ε. Κουρματζή, Λέκτορα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων."


Ενα αξιολογότατο κείμενο του Πολιτικού Καφενείου

*Για τον Γιωσέφ Ελιγιά δείτε επίσης:






Τα υπόλοιπα μέρη της εκδήλωσης (23-9-2009) δείτε στα:
Μέρος 1: http://www.youtube.com/watch?v=f2u85MVmmiI
Μέρος 2: http://www.youtube.com/watch?v=gFoolKOnjYw
Μέρος 3: http://www.youtube.com/watch?v=dBzu6c3hOn0
Μέρος 4: http://www.youtube.com/watch?v=ldjIwxlYkSY
Μέρος 8: http://www.youtube.com/watch?v=_GsEDAfFcwQ
Μέρος 9: http://www.youtube.com/watch?v=pIDABMPWYno

Βλέπε και ΕΔΩ στο 3lak2xo μία ανάρτηση για τον Γιοσέφ Ελιγιά.