Μιτσικέλι - Απόκρυφο Ζαγόρι

Oρος Μιτσικέλι: Απόκρυφο Ζαγόρι

(από το ένθετο του Εθνους της Κυριακής 13 Ιαν. 2013)

Χρησιμοποιώντας τον βασικό οδικό άξονα που οδηγεί στα χωριά του Κεντρικού Ζαγοριού και παραβλέποντας -αυτή τη φορά- δοκιμασμένες ταξιδιωτικές «συνταγές», ανακαλύπτουμε το άγνωστο πρόσωπο ενός τόπου που κρυμμένος πίσω από τις επάλξεις του όρους Μιτσικέλι κατορθώνει να διατηρεί ζωντανή τη νοσταλγία για μια «άλλη» Ελλάδα απόμακρη πια, μα όχι ξεχασμένη...

Tα χωριά Κήποι, Τσεπέλοβο, Μονοδέντρι, Κουκούλι, Βίτσα και το φαράγγι του Βίκου μονοπωλούν το ενδιαφέρον των επισκεπτών, εδώ στο Κεντρικό Ζαγόρι. Σίγουρα όμως η ιστορική αυτή ανθρωπογεωγραφική ενότητα που προβάλλεται διαρκώς από τα τουριστικά έντυπα και χρησιμεύει σαν σκηνικό για δεκάδες διαφημίσεις, δεν εξαντλείται εδώ.

Πίσω από τη «βιτρίνα», λίγο πιο μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας θ' ανακαλύψουμε έναν τόπο ακόμα αγνό και ανεπιτήδευτο.

Το οδικό δίκτυο που θα χρησιμοποιήσουμε είναι στο σύνολό του ασφάλτινο. Ομως κι εδώ όπως συνήθως συμβαίνει στα περισσότερα ελληνικά βουνά, οι στροφές είναι πολλές και ειδικά με βροχή ή πάγο στο οδόστρωμα, χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή.

Ακολουθώντας το κομβόι των οχημάτων τα οποία κάθε Σαββατοκύριακο κατακλύζουν τα διάσημα πια χωριά του Κεντρικού Ζαγοριού, οδηγούμε στην επαρχιακή οδό που συνδέει τα Γιάννενα με τo Τσεπέλοβο. Περνάμε τον «κάμπο της Ντοβράς» με την τεράστια ευθεία και στρίβουμε προς το χωριό Ασπράγγελοι (28 χλμ. από τα Γιάννενα). Σε αυτό το κομβικό σημείο αφήνουμε τον κεντρικό δρόμο και τραβάμε νοτιοανατολικά όπως δείχνουν οι ταμπέλες για Ελάτη, Δίκορφο, Μανασσή, Καλουτά και τα υπόλοιπα χωριά που κουρνιάζουν στις βορειοανατολικές υπώρειες του βουνού Μιτσικέλι.

Σε τούτη τη διαδρομή το βουνό θα μας παρουσιάσει την πιο ενδιαφέρουσα πλευρά του σε αντίθεση με την άχαρη, γυμνή και άδεντρη όψη του η οποία μας αποκαλύπτεται από τη λεκάνη της Παμβώτιδας λίμνης και των Ιωαννίνων. Χαρούμενα κελαρυστά ρυάκια αναπηδούν εδώ παντού, μέσα από τις αμέτρητες χαραδρώσεις που διακόπτουν τη συνοχή του ελατόδασους. Μετά τη σύντομη πορεία τους σμίγουν με την κοίτη του Ζαγορίτικου ποταμού, έναν από τους κύριους υδάτινους βραχίονες που σχηματίζουν χαμηλότερα τον ποταμό Αραχθο.

Ο δρόμος ασφάλτινος, αλλά σε αρκετά σημεία στενός, με πολλά στριφογυρίσματα κουλουριάζεται στα χαμηλά πρανή του βουνού συνδέοντας οδικώς ένα πλήθος ορεινών κοινοτήτων με τα Γιάννενα αλλά και το Μέτσοβο.

Ξεκινώντας από Ασπραγγέλους στα 2 χιλιόμετρα και σε υψόμετρο 950 μέτρων θα συναντήσουμε πρώτα την Ελάτη (παλαιότερα λεγόταν Μπούλτσι). Ο οικιστικός πυρήνας δημιουργήθηκε από οικογένειες κτηνοτρόφων που έρχονταν εδώ για να ξεχειμωνιάσουν τα πρόβατά τους. Αργότερα η κτηνοτροφία εγκαταλείφθηκε και η ξύλευση των πλούσιων δασών κέρδισε τον πρώτο ρόλο στις παραγωγικές δραστηριότητες των κατοίκων. Ιδιαίτερα επί Αλή Πασά το Μπούλτσι γνώρισε μέρες ακμής και ευημερίας.

Η σημερινή Ελάτη διαθέτει αξιόλογη υποδομή και θεωρείται μαζί με τους Ασπραγγέλους το τουριστικό «θέρετρο» του όρους Μιτσικέλι.

Επτά χιλιόμετρα μετά την Ελάτη συναντάμε το χωριό Δίκορφο ή Δικόρυφο (υψόμ. 1.000). Η διαδρομή τρέχει σε ύψος 1.100 μέτρων και διακρίνεται για τη φυσική ομορφιά της. Ελατα, μαύρα πεύκα και δρύες αγκαλιάζουν τον δρόμο, ενώ η θέα είναι πανοραμική προς τη μακρόστενη κορμοστασιά της Τύμφης που φράζει προς Βορρά τον ορίζοντα. Το παλιό όνομα του Δίκορφου ήταν Τζοντίλα και στα χρόνια της ακμής του είχε πάνω από 800 κατοίκους οι οποίοι ασχολούνταν με την κτηνοτροφία, το εμπόριο, μα κυρίως με την αμπελουργία αφού διέθετε καλούς αμπελώνες.

Στο κέντρο του Δίκορφου δεσπόζει ο ναός του Αγίου Μηνά (1778) με το ιδιόμορφο καμπαναριό.

Ο δρόμος κόβει στα δύο τον οικισμό και σε κάποια σημεία είναι πολύ στενός. Στην κάτω συνοικία με τη σφιχτή οικιστική δόμηση συναντάμε τα πιο όμορφα πετρόκτιστα σπίτια ζαγορίσιας αρχιτεκτονικής, καμωμένα τα πιο πολλά από Κονιτσιώτες μαστόρους και ζωγραφισμένα στο εσωτερικό από Χιοναδίτες λαϊκούς ζωγράφους. Στο κέντρο του χωριού δεσπόζει ο ναός του Αγίου Μηνά (1778) με το ιδιόμορφο καμπαναριό, ενώ ιδιαιτέρα επιβλητικό είναι το παλιό κτίριο όπου στεγαζόταν το Αρρεναγωγείο και το Παρθεναγωγείο.

Τρία χιλιόμετρα μετά το Δίκορφο και αρκετές στροφές θα μας φέρουν στο χωριό Μανασσή (ή Μανασσής όπως το αναφέρουν ορισμένοι χάρτες) που βρίσκεται σε ύψος 950 μέτρων. Θεωρείται από τους παλιότερους οικισμούς του Μιτσικελίου καθώς ήδη από το 1431 αναφέρεται στη συνθήκη του Βοϊνίκου. Παλιότερα το χωριό είχε πολλούς αμπελώνες και ήταν γνωστό σε όλο το Ζαγόρι για το ποιοτικό κρασί του. 

Πλάι στο δρόμο, αντίκρυ από την τρικάνουλη κρήνη ξεχωρίζει η όμορφη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου (1780).   

 Επόμενη στάση στα 2 χιλιόμετρα, στο χωριό Καλουτά με τα καλαίσθητα σπίτια του να απλώνονται σε ύψος 850 μέτρων και την εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος (1854) με το λεπτοδουλεμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο. Το όνομα του χωριού πιθανόν να προήλθε από κάποιον προύχοντα ονόματι Καλουτά ή Καλωτά (σύμφωνα με τον λαογράφο του Ζαγοριού, Λαμπρίδη) που ήρθε εδώ τον 16ο αιώνα από τα Γιάννενα.

Δυόμισι χιλιόμετρα μετά το χωριό ο δρόμος διχάζεται. Το δεξί παρακλάδι φεύγει βόρεια προς τα χωριά Διπόταμο, Φραγκάδες και καταλήγει στο γνωστό ζαγοροχώρι Κήποι (16 χλμ. όλα σε ασφαλτοστρωμένο οδόστρωμα). Ο κεντρικός δρόμος συνεχίζει πορεία παράλληλη με την κοίτη του ζαγορίτικου ποταμού στο ίδιο περίπου μοτίβο με κατεύθυνση ανατολική, περνά από τα χωριά Ανθρακίτης, Καβαλλάρι, Καρυές, Μηλιωτάδες και πέφτει στη νεότευκτη Εγνατία Οδό. Ακολουθώντας το προτεινόμενο οδοιπορικό δηλαδή από Ασπραγγέλους προς Μηλιωτάδες και Εγνατία Οδό σε πορεία που πραγματοποιείται στο σύνολό της στις παρυφές του όρους Μιτσικέλι, θα διανύσετε συνολικά 45 ασφάλτινα μεν χιλιόμετρα, αλλά με άφθονες στροφές.

(Το γεφύρι του Καμπέρ -Αγά που βρίσκεται κοντά στο χωριό Μηλιωτάδες και θεωρείται ένα από τα ομορφότερα της Ηπείρου.

Για το κτίσιμο (18ος αι.) έβαλε το χέρι στην τσέπη ο Καμπέρ Αγάς των Ιωαννίνων, εξ ου και το όνομά του γεφυριού. Δυστυχώς, τον περασμένο Δεκέμβρη υπέστη σοβαρές ζημιές -με κίνδυνο να καταρρεύσει- από τις βαρβαρότητες παράνομων χρυσοθήρων που αναζητούσαν στα παλιά κτίσματα της περιοχής υποτιθεμένους κρυμμένους θησαυρούς!)

Να επισημάνουμε πως σε όλη τη διαδρομή βενζινάδικα θα βρείτε μόνο στον «κάμπο της Ντοβράς» κοντά στο χωριό Ασπράγγελοι (δηλαδή στην αρχή της διαδρομής) και μετά πάλι από 55 χιλιόμετρα, στο χωριό Μπαλντούμα κοντά στην Εγνατία Οδό.

Σύντομες εξερευνήσεις

Σε ομαλή, κατάφυτη από δρυς πλαγιά, αντίκρυ στο χωριό Καλουτάς συναντάμε τη Μονή Βισικού (4,5 χλμ. τα μισά εκ των οποίων σε καλό χωματόδρομο) που ιδρύθηκε το 1114, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Ανακαινίσθηκε πλήρως το 1787 και θεωρείται ένα από τα παλιότερα και σπουδαιότερα εκκλησιαστικά μνημεία του Νομού Ιωαννίνων. 

Είναι φρουριακής μορφής, ενώ εκτός από το καθολικό του σώζονται σε καλή κατάσταση τα κελιά, το αλώνι και άλλοι βοηθητικοί χώροι.

Υπέροχες αγιογραφίες που ακόμη δεν έχουν συντηρηθεί στο σύνολό τους, κοσμούν το εσωτερικό του έρημου πια μοναστηριού. Το 2005 εκλάπησαν από το μοναστήρι εικόνες ανυπολόγιστης αξίας οι οποίες βρέθηκαν αργότερα μαζί με άλλα βυζαντινά κειμήλια στο Λονδίνο.

Σήμερα αφού παραδόθηκαν από την αστυνομία του Λονδίνου στην ελληνική πρεσβεία φυλάσσονται στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών.

Σε απόσταση μόλις 3 χλμ. ανατολικά από την Καλουτά στη θέση Μύλος Στέφου Γούλα (κοντά στον χωμάτινο δρόμο προς μονή Βισικού), συναντάμε το τρίτοξο γεφύρι, κτίσμα αρχών του 19ου αιώνα που δρασκελίζει με τα αέρινα τόξα του το ρέμα της Κασίμενας (παραπόταμος του Ζαγορίτικου ποταμού).

Μανασσή, εδώ ξεχωρίζει η όμορφη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου (1780).

Ενα θαυμάσιο, αλλά όχι καθαρό μονοπάτι που ξεκινά από το χωριό οδηγεί στο γεφύρι και από εκεί ανηφορίζει για τη μονή Βισικού (περίπου 2 ώρες). Από το μοναστήρι μπορείτε πάντα πεζοπορώντας να συνεχίσετε προς Μανασσή (2 ώρες περίπου σε πατημένο μονοπάτι).

Προσοχή όμως μην μπερδευτείτε καθώς τα βήματά σας συχνά θα διασταυρωθούν με διάφορους χωματόδρομους. Λεπτομέρειες για την πορεία που θα ακολουθήσετε και τα σημεία που χρειάζονται προσοχή, θα σας δώσουν οι ντόπιοι.

Πολλά από τα παλιά σπίτια είναι ζωγραφισμένα από Χιονιαδίτες ζωγράφους.

Αν έχετε κατάλληλο όχημα και διάθεση για χωμάτινες οδηγικές περιπέτειες υπάρχει μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα διάσχιση που ξεκινά από το χωριό Δίκορφο, δρασκελίζει τη ράχη του Μιτσικελίου και πέφτει προς την πλευρά της λεκάνης της Παμβώτιδας στο χωριό Κρανούλα που απέχει μόλις 13 χιλιόμετρα από τα Γιάννενα. Φυσικά το χειμώνα αυτή η διαδρομή σε καμιά περίπτωση δεν πραγματοποιείται, όμως πάντα, ακόμα και το καλοκαίρι, πριν ξεκινήσετε θα πρέπει να ενημερωθείτε από τους ντόπιους για την κατάσταση του δρόμου καθώς συχνά πραγματοποιούνται κατολισθήσεις.

Σε καμία περίπτωση δεν δοκιμάζετε το εγχείρημα με κακό καιρό και χωρίς πληροφορίες καθώς θα χρειαστεί να διανύσετε 16 χιλιόμετρα σε διάσελο που κυμαίνεται από 1.000 μέχρι 1.550 υψόμετρο.

Η περιοχή έχει πολλά πέτρινα γεφύρια, μόνο που για να τα βρεις θα χρειαστεί να ρωτήσεις και σε κάποιες περιπτώσεις να περπατήσεις και λίγο.

Ακόμα και με τα πόδια αξίζει να ανηφορίσετε ως την εκκλησία του Αγίου Ιωάννη (κτίσμα του 1898) που βρίσκεται 2 χιλιόμετρα ψηλότερα από το Δίκορφο και προσεγγίζεται οδικώς με σύντομη παράκαμψη από το χωμάτινο δρόμο για Μιτσικέλι. Από τον εξώστη του καμπαναριού και από τα 1.200 μέτρα ύψος, θα ατενίσετε το χωριό και όλο το πανόραμα του όρους Τύμφη.

Φτάνοντας στο χωριό Μηλιώτάδες και πριν βγείτε στην Εγνατία Οδό θα αφιερώσετε λίγο από το χρόνο σας για μια τελευταία στάση στο γεφύρι του Καμπέρ -Αγά που βρίσκεται κοντά στο χωριό Μηλιωτάδες και θεωρείται ένα από τα ομορφότερα της Ηπείρου. Μια μεγάλη μονότοξη καμάρα και δύο μικρότερα ανακουφιστικά ανοίγματα συνθέτουν το πέτρινο αυτό κομψοτέχνημα που συνδέει τις όχθες του Ζαγορίτικου ποταμού (παραπόταμου του Αραχθου) και μαζί με αυτό της Τσίπιανης ήταν τα μόνα που κάποτε εξυπηρετούσαν τους κατοίκους του ανατολικού Ζαγοριού.

Με ψηλότερη κορφή στα 1.810 μέτρα, το βουνό αυτό της Ηπείρου δεν συγκαταλέγεται ανάμεσα στα μεγαλύτερα της περιοχής. Ωστόσο με το μακρόστενο στιβαρό του ανάγλυφο, κάνει επιβλητική την παρουσία του στο γεωφυσικό πεδίο, ειδικά όταν το αντικρίζεις από τα Γιάννενα και τη λίμνη της Παμβώτιδας. Πίσω από το Μιτσικέλι απλώνονται τα Ζαγοροχώρια, όπως εξάλλου δηλώνει και η σλάβικη ρίζα της ονομασίας «Ζα-γκόρι», δηλαδή «τόπος πίσω από το βουνό».

Από το Μιτσικέλι πηγάζουν πολλές πηγές που τροφοδοτούν τη λίμνη των Ιωαννίνων, αλλά και τους παραπόταμους του Αραχθου. Μέρος του βουνού υπάγεται στο νεοσύστατο Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου (περισσότερα: Κέντρο πληροφόρησης Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου, Ασπράγγελοι, τηλ. 26530 22241, www.pindosnationalpark.gr)

ΔΙΑΜΟΝΗ

Ελάτη: «Ξενώνας Ροντοβάνι» (6932431732 www.rodovani.gr). Λειτουργεί σε ανακαινισμένο παραδοσιακό κτίριο του 19ου αιώνα 

«Δρυόφυλλο» (26530 71077 http://driofillo.gr). Ξενοδοχείο σε ήσυχο σημείο με υπέροχη θέα. 

«Αθηνά» (26530 71540 www.zagoriathina.gr). Ομορφο ξενοδοχείο 4 αστέρων στο οποίο αξίζει να ζητήσετε δωμάτιο με τζάκι

«Πνοές» (26530 71145 www.pnoes.gr). Ξενώνας ιδανικός για μεγάλες παρέες καθώς νοικιάζεται ολόκληρος. Διαθέτει 3 υπνοδωμάτια, κουζίνα και καθιστικό με τζάκι. 

«Ελάτη» (26530 71180).

Δίκορφο «Κάτω Μαχαλάς» (26510 72287 http://katomachalas.gr). Σε προσεγμένα ανακαινισμένο αρχοντικό του 1842 

«Pinus Nigra Mountain Lodge» (26510 20111 www.pinusnigra.gr). Στεγάζεται σε αναπαλαιωμένο αρχοντικό του 1863. 

«Παραδοσιακές κατοικίες Δίκορφο Houses» (26510 74153). Ανεξάρτητα διώροφα πέτρινα σπίτια. 

«Art Deco» (26530 71044 ). Καλαίσθητος ξενώνας, ιδανικός για μεγάλες παρέες.

ΦΑΓΗΤΟ

Ελάτη: Η εξαιρετική ταβέρνα «Στα Ριζά» (26530 71550) έχει ευχάριστη αίθουσα και άψογο σέρβις, ενώ θεωρείται μία από τις καλύτερες στο Ζαγόρι. Εστιατόρια διαθέτουν επίσης τα ξενοδοχεία «Δρυόφυλλο», «Αθηνά» και «Ελάτη».

Δίκορφο: Υπάρχει το εστιατόριο «Το Μήλο» (26530 71174) στην όμορφη πλατεία. Αρκετές επιλογές για φαγητό θα βρείτε και στο χωριό Ασπράγγελοι, στην αρχή της προτεινόμενης διαδρομής. Στα υπόλοιπα χωριά υπάρχουν μόνο καφενεία.

Ο θρύλος του Ρόβα

Οι κάτοικοι του χωριού Καλουτά ήταν φημισμένοι κυρατζίδες (αγωγιάτες). Αυτό το χωριό υπήρξε ο τόπος καταγωγής του θρυλικού Ρόβα που με το πολυάριθμο καραβάνι του (200 άλογα και μουλάρια) μετέφερε εμπορεύματα, εμβάσματα, επιστολές και... ανθρώπους από τα Ζαγοροχώρια προς τη Βλαχιά και τις Παραδουνάβιες περιοχές όπου τότε ζούσαν πολλοί εύποροι ξενιτεμένοι Ηπειρώτες. Τα κατορθώματά του αποθανάτισε η δημοτική μούσα με το γνωστό τραγούδι :

«Κίνησ' ου Ρόβας

κίνησι μεσ' στη Βλαχιά

να πάει νύχτα σιλώνει

τάλουγου νύχτα

του καλιγώνει...»

Συνθήκη του Βοϊνίκου

Σύμφωνα με αυτήν την συνθήκη που υπέγραψαν οι προύχοντες του Ζαγοριού με την «Υψηλή Πύλη», κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας τα Ζαγοροχώρια απέκτησαν ένα είδος αυτονομίας, γεγονός που επέτρεψε στους ντόπιους να ασχοληθούν με το μεταπρατικό εμπόριο.

Μαρτυρικά Χωριά

Τον Οκτώβριο 1943 τα χωριά Μανασσής, Ελάτη, Καλουτάς, Καβαλλάρι πυρπολήθηκαν από το τμήμα της ορεινής μεραρχίας Εντελβάις των Γερμανών και σήμερα έχουν το θλιβερό προνόμιο να υπάγονται στο «Δίκτυο Μαρτυρικών Χωριών και Πόλεων του Ελληνικού Ολοκαυτώματος» www.greekholocausts.gr

Κείμενο-Φωτογραφίες: Θοδωρής Αθανασιάδης www.viewsofgreece.gr