Το Γαλαξίδι. Ο ατμός νίκησε τα πανιά και τον Αίολο.

(από το ΓΕΩΤΡΟΠΙΟ της ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ)

ΓΑΛΑΞΙΔΙ

Απάγκιο για θύμησες

Σαν θαλασσινά κοσμήματα φτιαγμένα από πανί, ξύλο και ψυχή, τα γαλαξιδιώτικα ιστιοφόρα άνοιξαν δρόμους καλοτάξιδους ώς την άκρη των ωκεανών. Αψηφώντας τα δυσθεόρατα κύματα που έφερε μαζί του ο χρόνος, έγραψαν τη δική τους ιστορία αφήνοντας πλούτη στον τόπο τους και κληρονομιά τη ναυτοσύνη...
«Ολοι σας θα έχετε ακούσει για τα καινούργια τα τέρατα που πάνε ν' αφανίσουνε τα καράβια μας, κι ανάμεσά μας είναι και καμπόσοι που τα καλοβλέπουνε και τα παινάνε. Μα να το ξέρετε, αν το βαπόρι ξεποτίσει τα πανιά, χαθήκαμε αδέρφια. Με δαύτα και εμείς και οι παππούδες μας αλωνίσαμε τις θάλασσες και στεριώσαμε το Γαλαξίδι.....» είναι τα λόγια του καπετάν Θύμιου του Σκελετόβραχου, ήρωα του θαυμάσιου λογοτεχνικού μυθιστορήματος της Εύας Βλάμη, το οποίο αναφέρεται στη μεταβατική εποχή της εισβολής του ατμού στη ναυσιπλοΐα που επηρέασε καθοριστικά τις τύχες του Γαλαξιδιού.

Αμετανόητος ο ανεξάρτητος Γαλαξιδιώτης θαλασσόλυκος, αρνιόταν να παραδοθεί στα γυρίσματα των καιρών και να εγκαταλείψει οριστικά τον αγαπημένο του σύντροφο, το ιστιοφόρο καράβι του, τον «Αϊ-Νικόλα»... «Το πανί είναι στοιχειωμένο στη θάλασσα και θα την αλωνίζει όσο φυσάει στον κόσμο ο αγέρας....», έλεγε κι εννοούσε πως το Γαλαξίδι θ' αντιστεκόταν στις εξελίξεις... Ετσι κι έγινε...

Οι Γαλαξιδιώτες δεν προσαρμόστηκαν ποτέ στη νέα τεχνολογία. Κάποιοι ίσως δεν θέλησαν, άλλοι δεν πρόφτασαν... Ετσι, από το 1896 και μετά, άρχισε με γρήγορους ρυθμούς η παρακμή της λαμπρής αυτής ναυτικής πολιτείας.

Πράγματι, τη δεκαετία του 1870 τα γαλαξιδιώτικα ιστιοφόρα είχαν ζήσει μεγάλες δόξες καθώς διέπλεαν τη Μεσόγειο, τη Μαύρη Θάλασσα, ακόμη και τον Ατλαντικό μεταφέροντας απ' άκρη σ' άκρη εμπορεύματα. Την εποχή εκείνη το Γαλαξίδι ήταν ο δεύτερος ναυτιλιακός κόμβος της Ελλάδας μετά τη Σύρο. Περισσότερα από τριακόσια πενήντα ιστιοφόρα αποτελούσαν τον εμπορικό στόλο του, ενώ περίπου είκοσι καράβια κατασκευάζονταν κάθε χρόνο στα ναυπηγεία του.

Πίσω στην ιστορία

Ομως ας γυρίσουμε το χρόνο πίσω, καθώς οι δεσμοί του Γαλαξιδιού με τη θάλασσα είναι πανάρχαιοι. Το αρχαίο Χάλαιο, κτισμένο το 300 π.Χ. στη σημερινή θέση της πόλης, υπήρξε το πρώτο οργανωμένο λιμάνι στην περιοχή, το οποίο καθώς περιστοιχιζόταν από τείχη ύψους οκτώ μέτρων μετεξελίχθηκε στο ασφαλέστερο του Κορινθιακού και έλεγχε το σημαντικό για την εποχή πέρασμα του Κρισαίου κόλπου. Ηταν η σπουδαιότερη πόλη της δυτικής Λοκρίδας μετά την Αμφισσα.

Σαν σταθείς στο λιμάνι του Χηρόλακκα θα δεις ακόμη κομμάτια αυτού του τείχους να διακρίνονται στη θεμελίωση των νεότερων σπιτιών. Το μεγαλύτερο όμως μέρος του κατεδαφίστηκε επί Καποδίστρια προκειμένου να κατασκευαστεί η προκυμαία.

Αμετανόητος ο Γαλαξιδιώτης καπετάνιος, αρνιόταν να παραδοθεί στα γυρίσματα των καιρών και να εγκαταλείψει οριστικά τον αγαπημένο του σύντροφο, το ιστιοφόρο καράβι του
Σύμφωνα με τα κτερίσματα που έφεραν στο φως οι αρχαιολογικές ανασκαφές στο αρχαίο νεκροταφείο -δίπλα στην πλατεία Ηρώων-, η δημόσια ζωή στο αρχαίο Χάλαιο ήταν πολύ οργανωμένη.

Η κοινωνία ήταν οικονομικά εύρωστη και διατηρούσε υψηλό βιοτικό και πολιτιστικό επίπεδο για πολλούς αιώνες (7ος π.Χ.-1ος μ.Χ.). Πολλά αρχαία νομίσματα διαφορετικών περιόδων που έχουν βρεθεί στην ευρύτερη περιοχή, αλλά και μεγάλοι αμφορείς χρήσιμοι για τη μεταφορά υγρών προϊόντων (λάδι, κρασί), όπως επίσης και ευρήματα από ναυάγια, δηλώνουν έντονη θαλάσσια εμπορική δραστηριότητα από την αρχαϊκή έως τη βυζαντινή εποχή. Μάλιστα, δύο χάλκινες πλάκες του 5ου αιώνα π.Χ. -εκθέματα σήμερα του Βρετανικού Μουσείου-, που έχουν χαραγμένα πάνω τους συμφωνητικά προστασίας ναυτικών δικαιωμάτων ή κατ' άλλη εκδοχή συμφωνίες για διανομή λαφύρων πειρατείας, μαρτυρούν πολύπλοκες θαλάσσιες δραστηριότητες.

Γύρω στον 7ο αιώνα, έπειτα από αδιάλειπτη κατοίκηση που ξεκινά από τους προϊστορικούς χρόνους, το Γαλαξίδι εγκαταλείπεται λόγω σλαβικών επιδρομών για περίπου τριακόσια χρόνια, ενώ η τελευταία και οριστική επανεγκατάσταση πληθυσμών γίνεται το 10ο αιώνα. Οι νέοι κάτοικοι βαφτίζουν την καινούργια πόλη με το σημερινό της όνομα, που πιθανόν να οφείλεται σε κάποιον Βυζαντινό προύχοντα ή σε παράφραση του φυτού γαλατσίδα που φύεται στην περιοχή.

Βέβαια ο σιωπηλός ήρωας ήταν η μάνα, η οποία κράταγε ακλόνητο το τιμόνι της οικογένειας όσο ο άντρας της θαλασσοπνιγόταν στα πελάγη του κόσμου
Επιδρομείς πειρατές, Βούλγαροι, Ιωαννίτες ιππότες και Φράγκοι περνούν από εδώ και λεηλατούν. Ο δραματικός επίλογος γράφτηκε με την υποταγή της θαλασσινής πολίχνης στους Τούρκους το 1446, ενώ έπειτα από μπαράζ καταστροφών που προηγήθηκαν το Γαλαξίδι επιτέλους αναρρώνει και στις αρχές του 18ου αιώνα αρχίζει η ανάπτυξη της ναυτιλίας του. Στην Επανάσταση του 1821 συμμετέχει με αρκετά επανδρωμένα πλοία κι ένοπλους αγωνιστές, και οι Τούρκοι σε αντίποινα πυρπολούν την πόλη.

Μετά την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό το Γαλαξίδι πασχίζει ν' ανακτήσει το χαμένο έδαφος. Οι καραβομαραγκοί δουλεύουν ασταμάτητα και τα ιστιοφόρα αρχίζουν ν' αλωνίζουν τη Μεσόγειο.

Η ακμή δεν άργησε να έρθει. Στις αρχές του 19ου αιώνα οι Γαλαξιδιώτες εφοπλιστές διατηρούσαν ήδη ναυτιλιακά γραφεία σε όλα τα τότε γνωστά λιμάνια. Στο κατώφλι όμως του 20ού αιώνα τα πράγματα άλλαξαν δραματικά. Τα ατμόπλοια πήραν τη σκυτάλη και εκτόπισαν σιγά σιγά τα παραδοσιακά πλεούμενα.

Η αντίστροφη μέτρηση είχε ήδη αρχίσει. Τα γαλαξιδιώτικα καράβια πάλεψαν με πείσμα σ' έναν αγώνα άνισο. Ομως, τα πανιά, το ξύλο και το μεράκι των παλιών ναυτικών δεν άντεξαν τον ανταγωνισμό.

Οι λέβητες και οι προπέλες εκτόπισαν τα άλμπουρα και τα ξάρτια και η διάνοιξη της διώρυγας του Ισθμού έδωσε το τελειωτικό χτύπημα. Μοιραία επήλθε ο μαρασμός. Αυτό που απέμεινε από τις μέρες της δόξας, είναι αυτός ο υπέροχος ναυτικός οικισμός ο οποίος ανοικοδομήθηκε επί Οθωνος και σήμερα τον βλέπουμε να στολίζει τα παράλια του Κορινθιακού κόλπου.

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ στο ΓΕΩΤΡΟΠΙΟ της ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ - Σάββατο 10 Οκτ. 2009.