Σάββατο 27 Μαρτίου 2010

Συζητώντας με μια παλιά Γιαννιώτισσα Αρχόντισσα...


Ωραία μέρα η 25η Μαρτίου φέτος... Από κάθε άποψη. Ακόμα και από πολιτική. Μια ανακούφιση από την Ευρώπη μεριά, μαζί και με άπειρα ερωτηματικά, αλλά, έστω, ανακούφιση. Ο ήλιος ανοιξιάτικος, χαρά Θεού... Τα παιδιά και οι μεγάλοι στην παρέλαση. Η επέτειος μεγάλη και σπουδαία. Οι μαργαρίτες ένα άσπρο χαλί. Και το μεσημέρι, το παραδοσιακό γεύμα: Ο μπακαλιάρος τον Ευαγγελισμό. Ολη η Ελλάδα να μυρίζει σκορδαλιά! Μετα την παρέλαση, λέω, "δε βγάζω το σκύλο μου για βόλτα, να παίξει και λίγο το ζωντανό; Να χαρώ κι εγώ την ωραία μέρα;" Και πάω στο συνηθισμένο μέρος που πάμε για να παίξει. Στην Πλατεία Αρχιεπισκόπου Σπυρίδωνος, πίσω από τη Ζωσιμαία. Μικρή πλατεία, αλλά ιστορική για την πόλη. Ονειρεύομαι τις παλιές εποχές, με την περαντζάδα και τον πετροπόλεμο την εποχή της ακμής της στα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας και λίγο μετά. Παίζοντας με το σκυλί, ρίχνω την μπάλα του και πάει κατά τύχη στο βάθος, εκεί που χρόνια τώρα "ένα φάντασμα" δεσπόζει, ένα από τα ερείπια της πλατείας: Το Αρχοντικό Βαρζέλη. Μια ηλικιωμένη κυρία καθόταν στα παγκάκια: Χωρίς να της πω τίποτα, μου λέει. "Πήγαινε, παιδί μου, η πόρτα από την (σ.σ. πρόχειρη) περίφραξη ανοίγει εύκολα".Δεν πρόσεξα πότε ήλθε και έκατσε εκεί κοντά. "Εγώ ξέρω από σκυλιά, είχα ένα σκύλο 17 χρόνια". Πιάσαμε κουβέντα. Της λέω σε ανύποπτο χρόνο: "Αυτό το σπίτι κρίμα που πάει έτσι χαμένο". "Το ξέρω", μου απαντά. "Εχω διαβάσει οτι είναι το Αρχοντικό του γιατρού Βαρζέλη", λέω. "Εγώ είμαι η τελευταία απόγονος της Οικογένειας Βαρζέλη" μου απαντά περήφανα. Τότε την πρόσεξα καλύτερα. Πάνω στην κυρία κάτι το αρχοντικό αναδύονταν. "Εγώ, σ' αυτό μένω" μου λέει. Μου έκανε έκπληξη, πού μπορεί να μένει κάποιος σ' αυτό το ερείπιο; "Εχω φτιάξει ένα τμήμα του στο πίσω μέρος, έχω κάποια δωμάτια καλά, μένω σχετικά άνετα". Πάντα είχα απορία για το Αρχοντικό και είχα βρει κάποιες πληροφορίες στο διαδίκτυο, στον Ιστότοπο "Οδηγός Περιφέρειας Ηπείρου", γράφει: "Τμήμα μόνο του κτιρίου κατοικείται. Γόνος της οικογένειας Βαρζέλη ήταν ο Γεώργιος Βαρζέλης, που γεννήθηκε στα Γιάννενα και σπούδασε στην Ιατρική Σχολή Αθηνών. Αποφοίτησε το 1873 και τον ίδιο χρόνο παρουσίασε το πτυχίο του στο Ιατροσυνέδριο Ιωαννίνων προκειμένου να ασκήσει το επάγγελμά του στην πόλη. Ο Ιωάννης Λαμπρίδης τον κατατάσσει «εν τοις λογίοις της Ελλάδος». Εντυπωσιακός στην εμφάνισή του ο γιατρός φορούσε ρεντιγκότα και ημίψηλο(!) κατά τις δημόσιες εμφανίσεις του, πράγμα που ξένιζε τους Τούρκους. Το επιβλητικό αρχοντόσπιτο έχει ορθογωνική κάτοψη χωρίς οποιαδήποτε προεξοχή ή εσοχή, απέριττα ανοίγματα κα μόνο έναν εξώστη που στηρίζεται σε πέτρινα φουρούσια με πλούσιο διάκοσμο. Το ισόγειο είναι κτισμένο με λαξευτή λιθοδομή, ενώ οι δύο άλλοι όροφοι κατασκευάστηκαν με αργολιθοδομή η οποία στη συνέχεια επιχρίστηκε. Αξίζει να σημειωθεί ότι, για ένα διάστημα, το αρχοντικό Βαρζέλη στέγασε τη Ζωσιμαία Σχολή."
Το είχα διαβάσει αυτό. Και ρωτάω την κυρία. "Εγώ είμαι η Αφροδίτη Βαρζέλη, κόρη του Γεωργίου Βαρζέλη, η μητέρα μου είναι από το Μέτσοβο, είχε συγγένεια με την οικογένεια της Βασιλαρχόντισσας (σ.σ. του ομώνυμου τραγουδιού, την οικογένεια Αβέρωφ) και ....". Α, είναι απόλαυση να συζητάς με την κ. Αφροδίτη...Ε, και τι δεν μου είπε! Ήξερε άπειρες πληροφορίες για τα παλιά Γιάννενα, για την γειτονιά, για πρόσωπα και πράγματα. Θα μπορούσε να είναι η χαρά του δημοσιογράφου και του ιστοριοδίφη, αλλά δεν είμαι τέτοιος. "Δεν έχω και μεγάλη ευφράδεια λόγου, αλλά μπορώ να γράψω καλά...". Τι λέτε, κ. Αφροδίτη, καλύτερα δεν γίνεται...
Μου είπε ολο το γενεαλογικό της δέντρο, γιατροί οι περισσότεροι πρόγονοί της: Γεώργιος Βαρζέλης, γιατρός στην Αυλή του Άλή Πασιά, αγόραζε, μου λέει, Ελληνες σκλάβους αιχμαλώτους από τους Τούρκους και τους ελευθέρωνε στη Ζαβέρδα, Δημητριος Βαρζέλης, ο κτίτορας του σπιτιού, σπουδαίος γιατρός, αυτός που γράφει ο Λαμπρίδης, Γεώργιος ξανά, Δημήτριος και μετά εκείνη, η τελευταία απόγονος. "Η προγιαγιά μου Ελένη Βαρζέλη, μαζί με τον γιατρό Πλακίδα έδωσαν χρήματα και χτίστηκε η εκκλησία του Αρχιμαντρειού", στα 1858 (σύμφωνα με την κτιτορική επιγραφή). "Πες μου, κυρία Αφροδίτη, για το σπίτι αυτό, μου είχε κάνει εντύπωση, πόσο παλιά πηγαίνει η Ιστορία της οικογένειας". "Ακου λοιπόν να δεις, αφού σ' ενδιαφέρει να σου πω: Το σπίτι αυτό άρχισε να χτίζεται το 1848 και τελείωσε το 1852. Εδώ ο γιατρός Δημήτριος Βαρζέλης, ζούσε με την οικογένειά του. Ειχε 16 υπηρέτες το σπίτι αυτό. Στο κάτω μέρος υπήρχε δρόμος για να μπαίνουν τα αμάξια. Στην οικογένεια ανήκε και ο δρόμος εδώ , η οδός Ευτυχίας Πρίντζου, κάτω από ΄δω βρίσκονταν υποστατικά των υπηρετών, εκεί δεξιά όπως βλέπουμε. Ο γιατρός πέθανε στα 1913". Από τότε αρχίζουν οι περιπέτειες του σπιτιού. Μια Ιστορία παρακμής και καταπατήσεων (όπως λέει): "Εδώ έμεινε ο πρώτος Διοικητής της Ηπείρου, ο Καραθεοδωρής. Εβγαινε στο μπαλκόνι και παρακολουθούσε τη βόλτα, τότε, κάθε Κυριακή. Κάποιος .... (μου ανέφερε το όνομα του), τον είχε βάλει η οικογένεια στο ισόγειο, γιατί είχε ανάγκη, για να τον βοηθήσει, και αυτός μετά έκανε χρησικτησία". Σιγά-σιγά η ιδιοκτησία της οικογένειας αρχίζει να "ροκανίζεται" με διάφορους τρόπους και από διαφόρους. "Μέχρι τον πόλεμο ήταν σε καλή κατάσταση". Κι' άλλα: "Στο σπίτι αυτό στεγάστηκε για ένα διάστημα το Β' Γυμνάσιο Αρρένων, μετά έγινε Δημοτικό Σχολείο, με νοίκι 10.000 δρχ. εκείνης της εποχής. Εδώ φοίτησαν και ο σημερινός Πρόεδρος της Δημοκρατίας και ο βουλευτής Γεωργιάδης ". (Δεν έχω διασταυρώσει τις πληροφορίες). "Μετά για ένα διάστημα εδώ είχε υπηρεσίες ο Ελληνικός Στρατός. Στην Κατοχή, το επίταξαν οι Ιταλοί και μετά οι Γερμανοί ". "Το κρατήσαν το σπίτι αυτοί σε καλή κατάσταση, κ. Αφροδίτη;". "Πολύ καλά". "Μετά την Απελευθέρωση μπήκαν οι αντάρτες του... (σ.σ. να μην το γράψω υποδαυλίζω εθνικά πάθη), έγινε μεγάλη ζημιά, ξύλώσαν τα ξυλότυπα". (Κοίτα, λέω, οι ξένοι δεν το πείραξαν, ζημιά έκαναν οι Έλληνες). "Πήγε τότε η μητέρα μου στο Δεσπότη (σ.σ. ο μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Σπυρίδων, μια από τις ισχυρότερες προσωπικότητες της εποχής, κοντοχωριανός μου, από το μικρό χωριό Ρουψιά του Πωγωνίου). "Στρίβει τη γενειάδα του ο Δεσπότης, έτσι έκανε, όταν ήταν σκεπτικός, και λέει: Θα το φροντίσω εγώ. Πράγματι, εγκατεστησε εκεί 72 άτομα, Βορειοηπειρώτες. Καλοί, το προσέξαν το σπίτι, νοικοκυριό και πάστρα". (Μου είπε και κάποια ονόματα, γνωστά στην πόλη). "Μετά ήρθε η Αρχαιολογία, το 1984, το κήρυξε διατηρητέο. Εδώ μπροστά ήταν Εβραίικο Νεκροταφείο, τα Μνήματα, όπως τα λένε. Σκάβανε μια φορά για να διαμορφώσουν την πλατεία, βρήκαν παμπάλαιες ταφόπλακες, ποιός ξέρει από πότε, τους φώναξα, τι απέγιναν δεν ξέρω". Κοιτάζω το χώμα σκεφτικός με μια πεσσιμιστική διάθεση. Πόσοι άνθρωποι που έζησαν και έδρασαν στην πόλη αυτή βρίσκονται κάτω από τα πόδια μας! Και μετά μου αρχίζει τα παράπονα η κυρία Αφροδίτη: "Κοίτα, η Αρχαιολογία το μόνο που έκανε είναι βάλει μια τσίγκινη στέγη". "Ε, τουλάχιστον, δεν θα πέσει", της λέω. "Τι λέτε, κύριε, δε βλέπετε οτι δεν υπάρχουν καθόλου υδροροές. Γίνεται με μια απλή στέγη να σωθεί ένα σπίτι; Τα νερά όλα τρέχουν μέσα στους τοίχους. Μετά την ερήμωση του (σ.σ. διατηρητέο γαρ), σπάσαν κάτι παλιόπαιδα όλα τα τζάμια, 400 τζάμια έχει αυτό το σπίτι, 52 παράθυρα". "Να ,κοίτα, εδώ, με την διαμόρφωση της πλατείας που έγινε, η είσοδος είναι χαμηλά, πέφτουν τα νερά όλα μέσα, υπάρχει μια σχάρα, αλλά, είναι τόσο γλιστερά, έπεσα και χτυπησα την πλάτη μου άσχημα, και δεν μπορώ να περπατήσω πια". Μου είπε κι άλλα. Πως οι Αρχές αδιαφορούν και δεν κάνουν τίποτα. Πως όλοι της έταξαν να βοηθήσουν και την εκμεταλλεύτηκαν. Πως κάποιοι γείτονες θέλουν να κάνουν εργοτάξιο την αυλή στο πίσω μέρος για δύο χρόνια, να χτίσουν πολυκατοικία, εκεί δίπλα, αν και το σπίτι προστατεύεται σε .. (τόση) έκταση γύρω και τρέχει στα δικαστήρια. Για μηχανισμούς τσιμεντοποίησης και τη σχετική ομερτά, για... "Αμα μπουν βαριά μηχανήματα και κομπρεσέρ, το σπίτι θα πέσει. Ασε που υπάρχουν χαβούζες, στο πίσω μέρος, τα παλιά χρόνια το σπίτι είχε και χαμάμ, θα πέσουν μέσα" (Μακάρι..., σκέφτηκα χαιρέκακα). Κι άλλα, γνωστά εν πολλοίς στην πόλη, για το πώς "παίρνουν" εύκολα φωτιά τέτοια σπίτια. "Να, δες εδω, το σπίτι Ασβεστά πήρε φωτιά. Εδώ, (...κοιτάω τα χαλάσματα, μέσα στα σκουπίδια και τους θάμνους) ήταν το σπίτι του Βηλαρά...(Ξέρουμε, πιστεύω, ποιός ήταν ο Ιωάννης Βηλαράς, και τι πρόσφερε στα Ελληνικά Γράμματα), ανήκει στην Μητρόπολη τώρα. Σε μένα, φωτιά δυο φορές. Στη μία από τις αναθυμιάσεις, νοσηλεύτηκα στο Νοσοκομείο πέντε μέρες". "Καλά", τη ρωτάω, "πώς ζείτε μόνη σας σ' αυτο το σπίτι, δε φοβάστε, σε ένα τέτοιο ερείπιο;" "Με προστατεύουν οι σκιές των προγόνων μου", μου λέει περήφανα. "Εχω την οικονομική άνεση να πάω να νοικιάσω αλλού, αλλά εγώ δεν το κάνω....". Μετά με παράπονο και απελπισία, "Γιατί δεν το φτιάχνουν, όπως έκαναν το Οικοτροφείο του Γ. Σταύρου; Πού να πάω να απευθυνθώ; Να πάω να δω το Νομάρχη; Τη νέα Περιφερειάρχη; Τι να κάνω;" Τι να σου πω, κυρία Αφροδίτη; Με μεγάλα συμφέροντα τα έβαλες. Μου είπε και άλλα πολλά: Πόσο καλά πληροφορημένη ήταν για τα γειτονιάς και της πόλης! Το πολεοδομικό πρόβλημα της πόλης μας σε μικρογραφία! Γιατί, όπως έλεγε και ο αείμνηστος δάσκαλος μου στη Ζωσιμαία, ο Θοδωρος Μαλδογιάννης για τα παλιά σπίτια της πόλης: "Αυτά κανείς δεν τ' αγάπησε..." Δεν πειράζει, κυρία Αφροδίτη. Οσο έχεις κουράγιο, πάλεψε. Ενάντια στα θεριά... Εγώ το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να το δημοσιοποιήσω. Οχι τιποτ' άλλο, αλλά γιατί η ψυχή μιας πόλης είναι το παρελθόν της. "Οι σκιές των προγόνων μας...", ΚΥΡΙΑ Αφροδίτη Βαρζέλη.

Υ.Γ. Η φωτογραφία από τον Ιστότοπο του 5ου Γυμνασίου Ιωαννίνων και Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, που υλοποίησε. Ε, υπάρχει ελπίδα: Στην Παιδεία μας. Μπράβο, παιδιά! Η κ. Αφροδίτη μου υποσχέθηκε να μου δώσει παλιές φωτογραφίες της πόλης, ελπίζω να τις αναρτήσω σύντομα.

1 σχόλιο:

Tolis1961 είπε...

Έζησα εκεί στο διπλανό τριορωφο κτίριο το 1973 και το 1974. Ημουν παιδί 11 ετων και θυμάμαι ότι στο κτίριο κατοικούσαν κάποιοι, πολύ ηλικιωμένοι και 2 φοιτητές. Στην πλατεία αυτή παίζαμε μπάλα και πολλά άλλα παιχνίδια. Θυμάμαι ονοματα γειτονόπουλων οπως Γιάννης Τζόβας, Γιάννης και Νικος Γιαννόπουλος, Φερεντινις, Αρετή Ματσάγκα κ.σ.
Με νοσταλγία
Απόστολος Ευσταθίου.