Μετόχι Αγίας Αικατερίνης: Σωσίβιο και καταφυγή στις τρικυμίες της πόλης μας

Μετόχι Αγ. Αικατερίνης: Σωσίβιο και καταφυγή στις τρικυμίες της πόλης μας…

Γράφει ο Αθανάσιος Δέμος στον Πρωϊνό Λόγο

*  Είναι γνωστή η θέση που βρίσκεται η παγκοσμίως γνωστή Ελληνορθόδοξη Μονή Σινά. Κάποτε φιλοξένησε τον Προφήτη Μωάμεθ. Σε ένδειξη ευγνωμοσύνης παραχώρησε τον Αχτναμέ (=Διαθήκη) με τα προνόμια της Μονής του Σινά. Από το αραβικό άχτ = υποχρέωση και ναμά = επιστολή. Είναι έγγραφο προστασίας και απεριόριστης ελευθερίας.

Ο Αχτναμές αποτέλεσε το σωσίβιο στις τόσες τρικυμίες που πέρασε τόσους αιώνες, όχι μόνον η Μονή Σινά, αλλά όλα τα μοναστήρια και τα μετόχια, όπως είναι και η Αγία Αικατερίνη Ιωαννίνων. Συντάχτηκε στην κουφική γραφή. Η γραφή αυτή είναι παλαιά αραβική, που πήρε το όνομα από την πόλη Κούφα, όπου καλλιεργήθηκαν τα πρώτα βιβλία του Κορανίου.

Ο Αχτναμές ενέπνεε τέτοιο σεβασμό, ώστε οι Τούρκοι πολίτες και στρατιωτικοί, διαβαίνοντας από την Μονή με βαθειά υπόκλιση έστελναν ευλαβικό ασπασμό με το δεξί χέρι τους στο ιερότατο αυτό σύμβολο του Ισλάμ.

Η Μονή Σινά εφοδίασε με αντίγραφα όλα τα μετόχια της. Ένα από τα μετόχια της είναι και η Αγία Αικατερίνη Ιωαννίνων. Στο αντίγραφο που δόθηκε σ’ αυτό το Μετόχι υπάρχει ζωγραφισμένη καλλιτεχνικά η παλάμη της δεξιάς χειρός του Προφήτη στη θέση όπου μπήκε το αποτύπωμά της στο πρωτότυπο. Σε δύσκολες περιστάσεις, πολέμους, λεηλασίες κ.λπ., τοποθετούσαν τον Αχτναμέ στο καμπαναριό, ακριβώς πάνω από την εξωτερική πύλη, μέσα σε γυάλινη προθήκη με ακοίμητο καντήλι για την προστασία της μονής από λεηλασίες. Μόλις το έβλεπαν οι Τούρκοι έκαναν μια βαθειά υπόκλιση, έστελναν ευλαβικό χαιρετισμό και έφευγαν.

Όταν κάποτε μεταξύ 1909 και 1911, Τούρκοι και Αρβανίτες μπέηδες θέλησαν να καταπατήσουν τα κτήματα της μονής, ο ηγούμενος Άνθιμος Κτενιάδης τράβηξε αμέσως απτόητος στο Σαρδί του Βαλή (= Νομάρχη) ζωσμένος τη δερμάτινη κυλινδρική θήκη, όπου φυλάγονταν αντίγραφο του Αχτναμέ με τα προνόμια της μονής, τα οποία είχε δώσει ο Μωάμεθ στη Μονή Σινά.

Η φρουρά θορυβήθηκε και ο αρχιφύλακας αξιωματικός έτρεξε να μάθει τι συμβαίνει. Ο Άνθιμος οργισμένος είπε: «Να με πάτε αμέσως στο Βαλή να του πω τα ζορμπαλίκια μερικών αγάδων. 

Ο Πασάς μαθαίνοντας τα καθέκαστα δέχθηκε αμέσως τον Άνθιμο όρθιος μαζί με το επιτελείο του. Ασπάστηκε τον Αχτναμέ με βαθειά υπόκλιση και ευλάβεια κατά το μουσουλμανικό έθιμο, ακουμπώντας ελαφρά τις άκρες των δακτύλων του δεξιού του χεριού στο ιερό αυτό έγγραφο και από εκεί στα χείλη του και στο μέτωπό του.

Με μεγάλη προσοχή άκουσε τα αιτήματα και την ίδια στιγμή εξαπέστειλε αυστηρότατες διαταγές μη λάχει και τολμήσει κανένας να βάλει χέρι στο Μοναστήρι και τα κτήματά του, που τα έχει υπό την προστασία του ο Προφήτης, γιατί δεν είναι να σταθεί μπροστά του.

Από τότε η Μονή έμεινε ανέγγιχτη. Κατά τους ελληνοτουρκικούς πολέμους 1897 και 1912-13 ο Αχτναμές είχε εκτεθεί στο καμπαναριό της, ακριβώς πάνω από την εξωτερική πύλη, ανοιχτός μέσα σε γυάλινη προθήκη με ακοίμητο καντήλι για την προστασία της από λεηλασίες.

Εκεί βρήκαν άσυλο πάρα πολλές χριστιανικές οικογένειες για τον φόβο σφαγών από άτακτα στοιχεία, που λυμαίνονταν την ύπαιθρο.

Ο ρόλος του Μετοχίου στον απελευθερωτικό αγώνα 1906-1913

Στα πρώτα χρόνια μετά το 1900 όλα προμηνούσαν ότι στη Βαλκανική χερσόνησο θα άλλαζαν ριζικά τα πράγματα. Κάποια κοσμογονία επρόκειτο να αλλάξει το χάρτη της. Όλα αυτά έπεισαν μερικούς επίλεκτους Ηπειρώτες που έμεναν στην ελεύθερη Ελλάδα, ότι ήταν πλέον καιρός να αναλάβουν κάποιες πρωτοβουλίες για δράση για την απελευθέρωση της Ηπείρου.

Έτσι, στις 25 Μαρτίου 1906 ιδρύθηκε στην Αθήνα η «Ηπειρωτική Εταιρεία» ή «Ηπειρωτικόν Κομιτάτον», που ήταν στην κυριολεξία η «Φιλική Εταιρεία» της Ηπείρου. Σκοπός της ήταν η συγκέντρωση πληροφοριών για τα οχυρά και τις δυνάμεις του Τουρκικού στρατού, καθώς και η οργάνωση και ο εξοπλισμός ανταρτικών ομάδων.

Κάθε νέο μέλος της Εταιρείας έδινε τον όρκο κατά το σύστημα της «Φιλικής Εταιρείας». Η ορκωμοσία γινότανε σε δύο ναούς. Οι «Εταίροι» ορκίζονταν στη Μητρόπολη και οι «Ελευθερωταί» στην Αγία Αικατερίνη.

Ο Ηγούμενος της Αγίας Αικατερίνης Άνθιμος Κτενιάδης, Εταίρος του 26ου τμήματος Ιωαννίνων με το ψευδώνυμο «Επίκουρος» είχε διαθέσει όχι μόνον τον ναό, αλλά και ολόκληρο το συγκρότημα της Μονής στη διάθεση της Εταιρείας. Εκεί εκρύφτηκαν προσωρινά διάφοροι διωκόμενοι από τις τουρκικές αρχές. Εκεί αποθηκεύτηκαν για μικρό χρονικό διάστημα όπλα και πυρομαχικά. 

Εκεί γινότανε η ορκωμοσία των Ελευθερωτών. Πόση μεγαλοπρέπεια είχε και τι ρίγος προκαλούσε η σκηνή αυτή: Μπροστά στην Ωραία Πύλη ένα τραπέζι. Επάνω στο τραπέζι το Ευαγγέλιο, πάνω σε μια μικρή μεταξωτή Σημαία. Επάνω στο Ευαγγέλιο ένα γιαταγάνι και ένα περίστροφο σταυρωτά.

 Η Ωραία Πύλη ανοίγει. Ο κατηχητής ντυμένος ένα μακρύ ράσο και με μαύρη προσωπίδα προχωρεί προς την Ωραία Πύλη. Με βαθειά φωνή υπενθυμίζει στον μυούμενο τις βαρύτατες συνέπειες του όρκου του, τις παραδόσεις του τόπου του, τις υποχρεώσεις προς το Έθνος του. Τον καλεί τότε να απαντήσει ελεύθερα, εάν είναι προετοιμασμένος να αναλάβει το μεγάλο χρέος, αλλά και τη μεγάλη ευθύνη της εισόδου στην απελευθερωτική οργάνωση. Μόλις ο κατηχούμενος πει το ΝΑΙ, ο κατηχητής τον καλεί να γονατίσει, να θέσει το χέρι του επάνω στο Ευαγγέλιο και απαγγέλλει τον φρικτό όρκο.

Ο Όρκος του Ελευθερωτή ήταν: «Ορκίζομαι επί του ιερού Ευαγγελίου, εις το όνομα της μιας αδιαιρέτου και ομοουσίου Αγίας Τριάδος, ότι θέλω χύσει και την τελευταίαν ρανίδα του αίματός μου, προς απελευθέρωσιν της φιλτάτης μου πατρίδος Ηπείρου, όταν διαταχθώ προς τούτο και ότι θέλω τηρήσει απόλυτον εχεμύθειαν περί του σκοπού και του έργου της Εταιρείας εν η δε περιπτώσει φανώ επίορκος να υφίσταμαι τας συνεπείας του περί των ποινών μυστικού άρθρου και να είμαι επικατάρατος».

Στην Αγία Αικατερίνη γινότανε οι συνεδριάσεις Τμημάτων της Εταιρείας και γενικά καμιά επικίνδυνη συνδρομή δεν αρνήθηκε ο ατρόμητος αυτός κληρικός, ο Άνθιμος Κτενιάδης. Προσφέρθηκε μάλιστα να κατασκευάσει κρυψώνα μέσα στο ναό για την αποθήκευση όπλων, πράγμα το οποίο δεν κρίθηκε σκόπιμο, καθόσον η οργάνωση απέβλεπε στον εξοπλισμό της υπαίθρου, στην οποία στήριζε όλες τις ελπίδες της.

Η προσφορά του μετοχίου της Αγίας Αικατερίνης Σινά στη νεότερη ιστορία των Ιωαννίνων, υπήρξε σημαντική. Τα παραπάνω δεν είναι παρά μια συντομότατη περίληψη.

Ο Αχτναμέ

Αποτελείται από 18 άρθρα με εισαγωγή και επίλογο. Θα αναφέρω μερικά πράγματα, γιατί ολόκληρος καταλαμβάνει πολύ χώρο:

Εν ονόματι του Ελεήμονος και φιλευσπλάχνου Θεού εξ ου η αντίληψις.

Τόδε εστί γράμμα όπερ έγραψε Μωάμεθ, ο Υιός του Αμπντουλάχ, ο Απόστολος του Θεού, προς πάντας τους ανθρώπους της φυλής και θρησκείας αυτού ως στερεάν υποχρέωσιν και βεβαίαν υπόσχεσιν υπέρ της φυλής των Χριστιανών (Νασοανή Ναζωραίων) όπου και αν ευρίσκωνται, εν τη Ανατολή ή εν τη Δύσει, εγγύς ή μακράν οιοδήποτε και αν ώσιν, ευγενείς ή ταπεινοί, ένδοξοι ή άσημοι. Το γράμμα τούτο έγραψεν ως Αχτναμέ, παραγγέλλων ούτως:

1) Όστις εκ της φυλής μου ή της θρησκείας μου ήθελε τυχόν παραβή τον όρκον και την υπόσχεσιν, άτινα περιλαμβάνονται εν τη παρούση συμφωνία, παραβαίνει την υπόσχεσιν του Θεού, περιφρονεί την θρησκείαν αυτού (μη γένοιτο, Θεέ) και καθίσταται άξιος του αναθέματος, είτε Βασιλεύς είναι ο τοιούτος παραβάτης, είτε πτωχός και γενικώς οιοσδήποτε των Μουσουλμάνων.

2) Λοιπόν, οπόταν τις των Μοναχών ή ασκητών προσφύγη, ίνα κατοικήση εις όρος ή κορυφήν ή σπήλαιον ή πεδιάδα ή παραλίαν ή άμμον ή εις Μοναστήριον ή εκκλησίαν ή απλώς εις ευκτήριον οίκον, εγώ έσομαι εν τω μέσω αυτών, μεθ’ όλης της ψυχής μου αμυνόμενος υπέρ αυτών, διότι είναι υποτελείς μου (ραγιά) και δικοί μου και εγώ θέλω αποστρέψει από αυτών την βλάβην του θανάτου.

5) Ουδείς να παρακωλύει τους μοναχούς περιοδεύοντας από της περιοδείας αυτών.

6) Ουδέν των υπαρχόντων (υλικών) των Εκκλησιών αυτών, Μοναστηρίων ή κελλιών να αφαιρεθεί ποτέ προς οικοδομή Μεσντζέντ (Μουσουλμανικού ευκτηρίου οίκου) ή οικίας Μουσουλμάνου.

7) Όστις ήθελε πράξει τι εκ τούτων, όσα απηγόρευσα, εσταί παραβάτης του ορισμού του Θεού και της Δαιθήκης (Αχτναμέ) του Προφήτου αυτού.

14) Εάν γυνή χριστιανή υπανδρευθή μετά Μουσουλμάνου, ούτος οφείλει να κάμει το θέλημα αυτής, μη παραβιάζων ή εμποδίζων αυτήν από της προσευχής κατά τα δόγματα της πίστεως αυτής.

15) Να μη εμποδίζει κανείς τους Χριστιανούς από της ανακαινίσεως των Εκκλησιών αυτών, αλλά να χορηγείται βοήθεια προς τούτο.

16) Όστις παραβή τας εντολάς ταύτας και ενεργή εναντίον αυτών γίνεται βεβαίως παραβάτης της Διαθήκης του Θεού και του Αποστόλου αυτού (Μωάμεθ).

17) Ουδείς ποτέ να εγείρη χείρα ενόπλου κατά των Χριστιανών, μάλιστα δε οι Μουσουλμάνοι οφείλουσι να αμύνονται υπέρ αυτών.

18) Ταύτα διατάσσω διά της διαθήκης ταύτης (Αχτναμέ), ουδείς δε πιστός να τολμήση να πράξη το εναντίον, διότι θέλω τηρηθή αύτη εν ισχύι μέχρι της συντέλειας του κόσμου.

Μάρτυς της διαθήκης, ην έγραψεν ο Μωάμεθ, ο υιός Αμπντουλάχ (ω δώη ο Θεός ευλογίαν και ευχήν), προς πάντας τους Χριστιανούς και της εκτελέσεως των υπεσχημένων υπογράφονται: Αναφέρει συνολικά 21 ονόματα.

Το παρόν έγραψεν ιδιοχείρως ο Αλή μπιν Άμπου Τάλεμπ εν τω Μεσντζέντ του Προφήτου τω δευτέρω έτει της Εγείρας, τη τρίτη ημέρα του Μουχαρέμ. Ο δε Προφήτης (ω είη ειρήνη) επέθηκε τον τύπον της τιμίας αυτού χειρός.

Αντίγραφον εκ της Μονής Σινά.