Ο Ευάγγελος Αβέρωφ για τη Βασιλεία, τη "γέφυρα" , το κίνημα του Ναυτικού '73.

Είστε δημοκρατικός ή βασιλόφρων; Ερωτώ διότι πολλοί υποστηρίζουν ότι είστε βασιλόφρων…

Δεν είμαι βασιλόφρων, είμαι δημοκρατικός και το έχω αποδείξει σε όλη μου τη ζωή!

Το «βασιλόφρων» βγήκε, ίσως, διότι κατά την οκταετία, που ήμουν υπουργός των Εξωτερικών, είχα δημιουργήσει καλές σχέσεις με τα Ανάκτορα, μέχρις ότου αντιτάχθηκα στο ταξίδι της Φρειδερίκης στο Λονδίνο.

Πως εξηγείται σεις το γεγονός ότι, ενώ στη δημοψήφισμα του 1946 είχατε λάβει θέση εναντίον της βασιλείας, ύστερα υπήρξατε άνθρωπος για τον οποίο λέγεται ότι απολάμβανε της εμπιστοσύνης των Ανακτόρων;

Διότι θεωρούσα τη βασιλεία ως καθιερωμένο καθεστώς στην Ελλάδα, η πολιτεία ήταν δημοκρατική και δεν είχα κανένα λόγο να δημιουργώ ζητήματα και να μην εξυπηρετώ κάτι το οποίο ήταν χρήσιμο, για την ομαλή λειτουργία του πολιτικού μηχανισμού.

Απολαμβάνατε ή όχι της εμπιστοσύνης των Ανακτόρων;

Νομίζω, ναι …

Για ποιο λόγο, πως σας είχαν εμπιστοσύνη, αφού ήταν δεληλωμένη η αντίθεσή σας στον θεσμό;

Ήταν δεδηλωμένη τόσο, ώστε μια φορά σε γεύμα στα Γιάννενα, στην επέτειο της 21^ης Φεβρουαρίου, το οποίο πρόσφερε ο Δήμος, με πείραξε η Φρειδερίκη λέγοντας ότι δεν μπορώ να μιλήσω.

Ήταν ένα γεύμα στο οποίο ήταν περίπου 300 πρόσωπα και οι δύο τότε βουλευτές της ΕΔΑ Ιωαννίνων (ήταν μετά τις εκλογές του 1958). Και επειδή επέμενε και με πείραζε ότι δεν μπορώ να μιλήσω και μου είπε «σήκω αμέσως αν μπορείς!», σηκώθηκα και άρχισα ως εξής, και το θυμούνται όλοι στα Γιάννενα :

«Ο μεγαλειότατος και η μεγαλειοτάτη, όπως όλοι οι άνθρωποι, ξέρουν ότι το 1946 υποστήριξα με φανατισμό τη δημοκρατία στο δημοψήφισμα, διότι πίστευα ότι αυτό είναι το καλύτερο πολίτευμα και ότι ταίριαζε σε έναν άνθρωπο νέο, ο οποίος επολιτεύετο για πρώτη φορά στη ζωή του». Έπειτα, όμως, συνέχισα και είπα:

«Όταν, όμως, είδα πως πολιτεύεστε δημοκρατικά, πως προΐστασθε του κράτους κατά  τρόπο δημοκρατικό, τη στάση που τηρήσατε στον ανταρτοπόλεμο κλπ, αποφάσισα ότι έπρεπε να υπηρετήσω υπό το καθεστώς το δικό σας με αφοσίωση κλπ.».

Γιατί, λοιπόν, να μην μου έχουν εμπιστοσύνη; Είχαν εμπιστοσύνη σε όλους… Αλλά ψυχρανθήκαμε με το ζήτημα του ταξιδιού, διότι εγώ υπήρξα ο πρώτος ο οποίος εισηγήθηκε να μην γίνει.

Και αυτό και μόνο το επεισόδιο φθάνει για να δικαιολογήσετε ότι επιστέφετε και πάλι στη θέση σας, την αντιβασιλική;

Δεν είναι θέμα να επιστρέψω ή όχι. Οι πεποιθήσεις μου, οι βασικές, ήταν δημοκρατικές. Εφόσον είχαμε βασιλεία καθιερωμένη, που λειτουργούσε καλά, φυσικό ήταν να υπηρετώ τη βασιλεία. Διότι η βασιλεία στον τόπο ήταν καθεστώς. Τι θα κάναμε; Επανάσταση; Και σε ρωτώ: ποιος από τους υπερδημοκρατικούς της σήμερον αμφισβήτησε τότε τον βασιλέα Παύλο ως βασιλέα και είπε να κάνουμε επανάσταση; Και πόσοι δημοκράτες, σημερινοί, δεν υπηρέτησαν και τον Κωνσταντίνο, είτε κατά τη διάρκεια που ήταν στο θρόνο, είτε κατά τα επτά έτη της εξορίας του;

Θεωρείτε ότι η πολιτεία του Παύλου και του Κωνσταντίνου ήταν η πρέπουσα;

Σε πλείστα θέματα πολιτεύτηκαν άριστα. Σε άλλα, έκαναν σοβαρά λάθη.

Πως αντιμετωπίζετε τις κατηγορίες ότι υπήρξατε «γεφυροποιός»;

Μετά μεγίστης υπερηφανείας! Πρώτο, διότι όσοι ελαφρά τη καρδία προσπαθούν με αυτό τον τρόπο να με μειώσουν αγνοούν ότι δεν ήλθα σε επαφή με τη χούντα.

Και καταλαβαίνει κανείς τι σημαίνει αυτό όταν είναι γνωστό πόσο πολύ οι της διδακτορίας παρακαλούσαν να έχουν επαφές, πόσο θα τους ήταν ευχάριστο.

Και μου έγιναν τότε πολλές προτάσεις. Τον Γεώργιο Παπαδόπουλο δεν τον έχω ποτέ συναντήσει. Ούτε τον Μακαρέζο, ούτε κανένα. Ο Παττακός μόνο με πλησίασε κάποτε σε μια δεξίωση, στην πρεσβεία τη Γιουγκοσλαβική, και ήταν μπροστά ο Γεώργιος Δρόσος και είναι μάρτυς του πόσο ψυχρά του μίλησα.

Άρθρο πρώτο, λοιπόν, δεν είχα ούτε επαφές.

Άρθρο δεύτερο, όχι μόνο δεν ωφελήθηκα από τη χούντα, αλλά, όπως είναι γνωστό, ζημιώθηκα πάρα πολύ με όλα τα κυνηγητά τα οποία μου έκαναν, κυνηγητά τα οποία άρχισαν με καταδίκη πέντε χρόνια φυλακής στην αρχή και τα οποία συνεχίστηκαν με ένα σωρό παρακολουθήσεις και με 26 μήνες έλεγχο του Ιδρύματος Τοσίτσα από τέσσερις διευθυντές του υπουργείου Οικονομικών, με την ελπίδα να με βγάλουν κλέφτη ή ότι παρανομούσα σε κάτι.

Ευτυχώς τότε οι ανώτεροι υπάλληλοι του υπουργείου Οικονομικών, στους οποίους ανετέθη η έρευνα, στάθηκαν στο ύψος της αποστολής τους και αρνήθηκαν να καταλογίσουν δήθεν ευθύνες όπως τους ζητούσαν οι κρατούντες της διδακτορίας.

Θέλω ιδιαίτερα να μνημονεύσω την προσήλωση στο καθήκον και το υψηλό αίσθημα ευθύνης που έδειξε ο τότε σύμβουλος του ελεγκτικού συνεδρίου Νικολάου, ο οποίος και είχε διαταχθεί να ερευνήσει το λεπτότερο ζήτημα, δηλαδή τον τρόπο εφαρμογής της διαθήκης από μένα. Ένας πρώην δήμαρχος Μετσόβου, που είχε διατελέσει και διευθυντής του Ιδρύματος Τοσίτσα, για να καλύψει ατασθαλίες του που μόλις ανακαλύπταμε είχε γίνει πρωτοπαλίκαρο της χούντας και είχε δώσει προς έρευνα 24 ευφυέστατα διατυπωμένες κατηγορίες.

Ο Νικολάου του ελεγκτικού συνεδρίου, τον οποίο ο Ανδρουτσόπουλος είχε διαλέξει διότι στο παρελθόν είχε αποκαλύψει πολλά σκάνδαλα, απέδειξε τις κατηγορίες αβάσιμες και στην έκθεσή του,  και που και που, μου έψαλλε και ύμνο. Σημείωσε ότι τον άνθρωπο αυτόν δεν τον γνώριζα και γι’ αυτό τιμώ ακόμα περισσότερο τη στάση του. ύστερα από την έκθεση αυτή, ο πολύς Ανδρουτσόπουλος, τότε «υπουργός» Οικονομικών, τον απείλησε και του ζήτησε να ανακαλέσει την έκθεση και να συντάξει άλλη!... Σημεία των τότε καιρών…

Λοιπόν, άρθρο δεύτερο, ο «γεφυροποιός» δεν συνεργάστηκε με τη χούντα. Όπως προκύπτει δε από συμβόλαια, πούλησε κατά την επταετία ακίνητα πολλών εκατομμυρίων, αντί να αγοράζει ακίνητα, όπως συνέβη με μερικούς νεοαντιστασιακούς…

Μακάρι να είχε πετύχει η γέφυρα! Δεν είχαμε ψευδαισθήσεις ότι μπορούσε να πετύχει εύκολα, αλλά γι’ αυτό προσπαθούσαμε, χτυπώντας, πιέζοντας, γράφοντας άρθρα, στα οποία ελέγετο και καμιά καλή κουβέντα και πολλές καλές κουβέντες για τον Στρατό. Σημείωσε ότι είχα την ασφαλή πληροφορία ότι ο Στρατός πολύ συνεκινείτο από αυτά  τα πράγματα. Είχα γι’ αυτό μια μικρή ελπίδα, μήπως πετύχω.

Και αν η «γέφυρα» είχε πετύχει, η Κύπρος θα είχε σωθεί, ο ελληνικός λαός θα είχε ταλαιπωρηθεί πολύ λιγότερο και πλείστα όσα θα είχαν αποφευχθεί. Υπήρξε, λοιπόν, μια πολιτική συνειδητή και δυναμική, εθνική και αξιοπρεπής.

Και γι’ αυτό δεν με πιάνουν καθόλου οι κατηγορίες αυτές. Είμαι περήφανος γι’αυτά…

Θα ρωτήσω τώρα: Ο Καραμανλής ήταν εν γνώσει της πολιτικής αυτής;    

Ο Καραμανλής ήταν βεβαίως εν γνώσει της πολιτικής αυτής. Του την ανέφερα ή την έβλεπε. Νομίζω ότι διαφωνούσε με ορισμένες λεπτομέρειες…

Την πολεμική που σας γίνεται γι’ αυτή την πολιτική του «γεφυροποιού», πως την κρίνετε;

Γίνεται με πρόθεση να με ζημιώσει πολιτικά. Νομίζω όμως ότι, ενώ εμένα με αφήνει παγερότατα αδιάφορο, στον περισσότερο κόσμο όχι μόνο δεν με βλάπτει, αλλά με ωφελεί! Διότι ξέρει ο κόσμος ότι δεν κέρδισα τίποτα από αυτή την πολιτική, ότι δεν έκανα την παραμικρή υποχώρηση, κυνηγήθηκα κατά πολλούς τρόπους, και πιστεύει στην ειλικρίνεια των προθέσεών μου.

Τώρα κάτι άλλο: είσθε φιλοαμερικανός κατά γενική εκτίμηση. Γιατί; Και μέχρι ποιο σημείο;

Είμαι φιλοδυτικός, διότι πιστεύω ότι η Ελλάς ανήκει από κα΄θε άποψη στη Δύση. Αυτό δεν σημαίνει ότι είμαι εναντίον άλλων συνασπισμών ή αδεσμεύτων.

Απόδειξη η υπουργία μου επί των Εξωτερικών επί οκτώ χρόνια, στην οποία βασίσθηκε όλη η βελτίωση των σχέσεων και με τη Σοβιετική Ένωση και με τους Αδεσμεύτους. Αλλά πιστεύοντας ότι πρέπει να καλλιεργήσουμε σχέσεις με τους άλλους, πιστεύω ακράδαντα ότι τα συμφέροντα τα βασικά του Έθνους είναι συνδυασμένα με τα συμφέροντα της Δύσεως.

Μέχρι ποιο βαθμό; Θα ήταν λ.χ. δυνατό να υπάρξει αιτία για την οποία θα πάψετε να είστε φιλοδυτικός;

Βεβαίως! Αν οι φιλοδυτικοί μας ζημιώσουν, μας προσβάλλουν, μας προδώσουν…

Ένα θέμα, τώρα, τελείως προσωπικό: Ποιες είναι οι προσωπικές φιλοδοξίες σας;

Δεν ξέρω τι να απαντήσω. Δεν θα με πιστέψεις… Οι φιλοδοξίες μου είναι να πεθάνω με έντιμο όνομα, αν προφθάσω να επιστρέψω στη γη και στα γράμματα και στα κοινωφελή έργα μου, τα οποία και μου δίνουν μεγαλύτερες ικανοποιήσεις από την πολιτική…

Ας έλθουμε στα περίπου σύγχρονα … Αναμιχθήκατε στο κίνημα του Ναυτικού το ’73. Πιστεύατε πράγματι ότι μπορούσε να πετύχει;

Στο κίνημα του Ναυτικού αναμείχθηκα όταν πείσθηκα εντελώς ότι αποχώρηση από τους δικτάτορες δεν ήταν δυνατό να περιμένουμε.

Αναμείχθηκα διότι, όπως μου παρουσίασαν οι γενναίοι αυτοί αξιωματικοί τα πράγματα, θεωρούσαν ότι η έξοδος του Στόλου ήταν εύκολη. Δεν ήξερα ότι αυτή ήταν η κύρια δυσκολία. Κατά τα άλλα, ήταν απολύτως δυνατό να πετύχει. Μερικοί, νομίζω άκριτοι, θεωρούν ότι το Ναυτικό δεν μπορούσε να επιβάλει τις θελήσεις του. Αλλά το Ναυτικό είχε πολύ καλά μελετήσει επιτελικά το θέμα και ήταν πολύ πιθανό να επέβαλλε τις απόψεις του. Διότι:

Επρόκειτο να θέσει, μόλις έβγαινε ο Στόλος, ένα τελεσίγραφο στη δικτατορία, με το οποίο θα ζητούσε να παραδώσει την εξουσία εντός 24 ωρών, για να υπάρξουν δημοκρατικές διαδικασίες. Αν ύστερα από 24 ώρες δεν εδέχοντο, όπως ήταν για μένα πολύ πιθανό, τότε θα εκηρύσσετο αποκλεισμός των Αθηνών. Και από μεν θαλάσσης και αέρος ο αποκλεισμός ήταν ευκολότατος, όταν θα ήταν ο Στόλος παραταγμένος στον Σαρωνικό. Από ξηράς, επρόκειτο να διακηρυχθεί μέσω των ασυρμάτων προς τα ξένα πρακτορεία ειδήσεων και να εκτελεσθεί αποκλεισμός με βομβαρδισμό μικρών γεφυρών, οι οποίες ήδη είχαν επισημανθεί στην εθνική οδό προς τη Θεσσαλονίκη καις την οδό προς την Κόρινθο.

Αυτό σήμαινε για την Αθήνα φοβερά πράγματα. Εμείς δε απ’ έξω, ο Χριστόφορος Στράτος και εγώ, είχαμε αναλάβει την υποχρέωση μόλις θα γινόταν αυτό, να οργανώσουμε μια μαζική κάθοδο ανθρώπων προς τα μπακάλικα και προς τις τράπεζες. Αυτό, λίγο να ξεκινούσε και με τη μετάδοση από τα ξένα ραδιόφωνα της πληροφορίας ότι αποκλείεται από τρόφιμα η Αθήνα, θα κατέληγε σε ζήτημα φοβερό για τη δικτατορία. Και όπως είχαμε συμφωνήσει (γι’ αυτό το σκοπό, άλλωστε, είχα πει ότι δεν πρέπει να επιβώ στα πλοία), επρόκειτο να δω τον Παπαδόπουλο.

Θα του έλεγα: «Τόσο καιρό, σας φωνάζω συνεννόηση, ποτέ δεν δέχτηκα να συναντηθούμε, τώρα όμως έρχομαι για να σας ρωτήσω που θα πάει αυτή η δουλειά…Εδώ πάει προς χρεοκοπία η οικονομία»…

Διότι εντός 24 ωρών οι τράπεζες θα είχαν υποχρεωθεί να κλείσουν, τα μπακάλικα θα είχαν αδειάσει , ο Χριστόφορος Στράτος είχε αναλάβει να κινητοποιήσει φοιτητές για να γίνουν και άλλες εκδηλώσεις, ο ήδη βουλευτής Λαρίσης Φασούλας είχε οργανώσει τη Λάρισα, άλλοι άλλες επαρχίες. Θεωρώ σχεδόν βέβαιο ότι, αν είχε γίνει αυτό, η δικτατορία ήταν υποχρεωμένη να υποχωρήσει.

Θα έλεγα ακόμα στον Παπαδόπουλο: «Δωστε μου ένα ελικόπτερο, να πάω στα πλοία να ανοίξουν τους δρόμους τουλάχιστον, αλλά πρέπει να δεχθείτε αυτό και εκείνο. Κάτι θα ήταν υποχρεωμένος να κάνει!».

Πότε σας συνέλαβαν;

Είμαι ο μόνος που συνέλαβαν 45 μέρες μετά. Συνέλαβαν πρώτα όλους τους αξιωματικούς, την πρώτη εβδομάδα, τις πρώτες μέρες, συνέλαβαν μερικούς άλλους, και εμένα με συνέλαβαν στις 3 Ιουλίου. Το κίνημα ήταν να εκδηλωθεί στις 21 Μαίου το βράδυ.

Πόσο μείνατε κρατούμενος στην ΕΣΑ;

Στην ΕΣΑ έμεινα 53 ημέρες.

Που και πως σας συνέλαβαν;

Συνελήφθην εδώ, σ’ αυτό το σπίτι, στα 5.30΄ το πρωι. Έγινε μια έρευνα στα χαρτιά μου …

Ποιοι ήρθανε;

Άνθρωποι της Ασφάλειας με πολιτικά, ούτε ένταλμα συλλήψεως μου έδειξαν ούτε τίποτα. Αλλά εγώ το ήξερα, το περίμενα… Διότι, από όσα είχαν γραφτεί στις εφημερίδες, ήξερα ότι ο Αβέρωφ είχε αποκαλυφθεί πλήρως, προπαντός γιατί έλεγαν περί μεταβάσεως στο Παρίσι απεσταλμένου ο οποίος πήγε μήνυμα στον Καραμανλή και έφερα πίσω άλλο μήνυμα… Και αυτός ήμουν εγώ.

Και που σας πήγαν;

Κατ’ ευθείαν στο ΕΑΤ/ΕΣΑ. Η πρώτη μεταχείριση που μου επεφύλαξαν ήταν εκπληκτική. Με περιέβαλαν δεσμοφύλακες και αυτοί, σαν να ήμουν ο τελευταίος λωποδύτης, άκουσα «σταυρούς και παναγίες», άκουσα «κάτσε κάτω , ρε, ποιος νομίζεις ότι είσαι;» και τέτοια πράγματα.

Μου πήραν τα πάντα, ούτε κάτι χάπια που είχα για λόγους υγείας δεν μου άφησαν…

Μου πήραν χαρτιά και μολύβια που είχα βάλει στη σάκα μου και δυο βιβλία, τα κλειδιά μου… Το μόνο που μου άφησαν, και ήταν το πολυτιμότερο, γιατί είχα κάτι να κάνω μ’ αυτό ήταν μια τσίχλα!

Σας έβαλαν σε κελί;

Έμεινα 53 μέρες στο ίδιο κελί που κρατήθηκαν ο φίλος μου ο Μήνης και ο φίλος μου ο Μαύρος, κελί το οποίο δεν είχε παράθυρο…

Ποιους είδατε από τους αξιωματικούς εκείνης της εποχής;

Όλους σχεδόν, και αυτοί μου φέρθηκαν καλά.

Ποιον είδατε πρώτο;

Τον Χατζηζήση, ο οποίος με ανέκρινε και ου φέρθηκε καλά. Με συνέλαβαν στις 3 Ιουλίου και ως τις 7 Ιουλίου το πρωί αρνιόμουνα κάθε γνώση του θέματος.

Υπάρχει η κατάθεσή μου στις 7 Ιουλίου, στην οποία λέω ότι «όλα αυτά που μου λέτε εγώ δεν τα ξέρω. Και από τα πρόσωπα που μου λέτε εγώ γνωρίζω μόνο τον Χριστόφορο Στράτο κοινωνικώς και τον Γεώργιο Σέκερη, διπλωματικό, που υπηρέτησε υπό τας διαταγάς μου».

Έπειτα, μου έδειξαν καταθέσεις διαφόρων συγκρατούμενων. Κατάλαβα τότε, ότι οι ανακριτές μου γνώριζαν τα πάντα και ότι έπρεπε να καταθέσω για δύο λόγους.

Ο ένας, γιατί δεν  ήταν νοητό, εφόσον, όπως νόμιζα, θα πηγαίναμε Στρατοδικείο, να εμφανισθώ εγώ εγκαταλείπων όλους τους συντρόφους και θέλων να γλυτώσω λέγοντας ψέματα, αφού όλα είχαν αποδεχθεί.

Ο δεύτερος λόγος ήταν διότι, από καταθέσεις που μου διάβασαν, είδα ότι μερικοί είχαν πει πράγματα τα οποία έπρεπε να «στρογγυλέψω»,

Δηλαδή, το μήνυμα Καραμανλή το είχαν παρουσιάσει, μερικοί ως αποθαρρυντικό, άλλοι ως πολύ ενθαρρυντικό. Επρόκειτο να είναι κατηγορούμενος και ο Καραμανλής. Ήθελα λοιπόν να τα παρουσιάσω τα πράγματα λιγότερο επιβαρυντικά. Επίσης, μου είπαν – πράγμα ανακριβές – ότι επρόκειτο να βομβαρδιστούν τα διυλιστήρια του Ασπροπύργου. Αυτά όλα στην περίπτωση Στρατοδικείου θα ήταν φοβερά επιβαρυντικά και έπρεπε να καταθέσω ότι αυτά ήταν όλα παραμύθια …

Τον Ιωαννίδη τον είδατε εκεί;

Όχι, ποτέ. Κυρίως είχα να κάνω με τον Χατζηζήση.

Και ποιος άλλος ήταν;

Στην ανάκριση κανένας άλλος, μόνο ο Χατζηζήσης. Είδα όμως διαφόρους, γνώρισα εκεί τον Σπανό, τον Αντωνόπουλο, τους πάντες. Το τυχερό μου εμένα ήταν το εξής εκεί πέρα: ότι το πρώτο βράδυ, μετά τρίωρη άρνηση πως δεν ξέρω τίποτε, εγώ λιποθύμησα και μάλιστα άσχημα. Πρόφτασα να ακούσω, πέφτοντας, τον Χατζηζήση να φωνάζει: «Γιατρό, νερό! Γρήγορα γιατρό!» Και όταν ξύπνησα, ο Χατζηζήσης μου φέρθηκε καλά, μπορώ να πω …Εγώ δεν έφαγα ξύλο … όταν συνήλθα, ήμουν ξαπλωμένος κάτω στο πάτωμα και ήταν επάνω μου σκυμμένοι ο Χατζηζήσης και κάτι άλλοι, που τότε δεν τους γνώριζα, και ο γιατρός ο Κόφας, ο οποίος και αυτός μου φέρθηκε καλά. Εκείνη την ώρα, χωρίς να έχω ανοίξει τα μάτια, τον άκουσα να έλεγε: «Δεν βρίσκω τίποτε το οργανικό, θα ήταν σπασμός της αορτής για ψυχολογικούς λόγους και ανεπαρκής αιμοδότηση του εγκεφάλου».

Εγώ, γνωρίζοντας λίγο από ιατρική, όταν άκουσα «ανεπαρκής αιμοδότηση του εγκεφάλου» σκέφτηκα ότι θα μου μείνει κάποια αναπηρία. Άρχισα, λοιπόν, πρώτα να κουνάω τα πόδια, είδα ότι κουνιόνταν. Μετά, κούνησα τα χέρια,

Λέω μετά να δω αν μπορώ να μιλήσω και άνοιξα τα μάτια μου, μου μίλησαν αμέσως όλοι, μίλησα και εγώ, σκέφτηκα: Εντάξει!

Αυτοί είχαν τρομοκρατηθεί, διότι θα σκέφτηκαν: αν μας πάθει κάτι ο Αβέρωφ, ή αν γίνει Μουστακλής; ….

Αργότερα με την αμνηστία με άφησαν ελεύθερο…

Από όσα μου είπατε προκύπτει σαν συμπέρασμα ότι ο βίος σας είναι εξαιρετικά πολυκύμαντος. Εσείς πως χαρακτηρίζετε την ως τα σήμερα ζωή σας;

Σε ορισμένες φάσεις του πολυκύμαντου αυτού βίου μου αισθάνθηκα πολύ άσχημα και ένιωσα απερίγραπτη πίκρα.

Σε άλλες, ένιωσα πολλές και ποικίλες χαρές.

Εκ των υστέρων χαίρομαι εξαιρετικά που έζησα αυτές τις έντονες και πολυκύμαντες φάσεις…
----------------------------------------
Από το βιβλίο του Σταύρου Ψυχάρη «Οι μνηστήρες της εξουσίας – στο παιχνίδι της αλήθειας»

Δημοσιεύονται συνεντεύξεις του 1977 με τους Ευάγγελο Αβέρωφ, Αντρέα Παπανδρέου, Ηλία Ηλιού, Γεώργιο Μαύρο, Παναγή Παπαληγούρα, Γεώργιο Ράλλη, Χαρίλαο Φλωράκη. Επανέκδοση για το ΒΗΜΑ ΔΟΛ 2013