Μιχρί Μπελί. Ο "καπετάν Κεμάλ" του Δημοκρατικού Στρατού
ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ από την εφημερίδα ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Ο 92 χρόνων τούρκος συγγραφέας, ακαδημαϊκός και πολιτικός βρέθηκε στη Ροδόπη για τις ανάγκες ενός ελληνικού ντοκιμαντέρ με θέμα της ζωή του και μίλησε στη "Θ"
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: ΜΑΡΙΑ ΝΙΚΟΛΑΟΥ
Ο "καπετάν Κεμάλ" δεν ήταν "ένας νεαρός πρίγκηπας της Ανατολής, απόγονος του Σεβάχ του Θαλασσινού".
Ο 92 χρόνων τούρκος συγγραφέας, ακαδημαϊκός και πολιτικός βρέθηκε στη Ροδόπη για τις ανάγκες ενός ελληνικού ντοκιμαντέρ με θέμα της ζωή του και μίλησε στη "Θ"
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ: ΜΑΡΙΑ ΝΙΚΟΛΑΟΥ
Ο "καπετάν Κεμάλ" δεν ήταν "ένας νεαρός πρίγκηπας της Ανατολής, απόγονος του Σεβάχ του Θαλασσινού".
Όμως, όπως και ο πρίγκιπας που είχε συγκινήσει τον Μάνο Χατζιδάκι, έτσι και ο Μιχρί Μπελί (Mihri Belli) "πίστευε ότι μπορεί να αλλάξει τον κόσμο".
Ο τούρκος συγγραφέας, ακαδημαϊκός και πολιτικός, σε ηλικία 92 ετών σήμερα, καθισμένος απέναντί μου, ξεδιπλώνει με ηρεμία την πολυτάραχη ζωή του.
Η συνέντευξη εκτυλίσσεται υπό το γεμάτο αγάπη και ενδιαφέρον βλέμμα της συζύγου του Σεβίμ Μπελί (Sevim Belli), επίσης γνωστής συγγραφέα.
Το πρόσωπο του Μιχρί Μπελί έχει πάνω του όλα τα σημάδια που αφήνει ο χρόνος. Και η έκφρασή του, ύστερα από κάθε καινούργια λέξη που βγαίνει αργά από τα χείλη του, σαν να την ζυγίζει καλά πρώτα, γεμίζει από τις μνήμες του παρελθόντος.
Ο κ. Μπελί είναι ο μόνος τούρκος υπήκοος που είχε πολεμήσει στη διάρκεια του εμφυλίου, στο πλευρό των ελλήνων κομμουνιστών. Μας μιλά για τότε που τον έλεγαν "καπετάν Κεμάλ", για τη συγκρότηση και τη διοίκηση του "τάγματος Οθωμανών" του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ).
Τι σας έφερε στη Θράκη 58 χρόνια μετά την αποχώρησή σας από τις τάξεις του Δημοκρατικού Στρατού;
Ο κ. Μπελί είναι ο μόνος τούρκος υπήκοος που είχε πολεμήσει στη διάρκεια του εμφυλίου, στο πλευρό των ελλήνων κομμουνιστών. Μας μιλά για τότε που τον έλεγαν "καπετάν Κεμάλ", για τη συγκρότηση και τη διοίκηση του "τάγματος Οθωμανών" του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ).
Τι σας έφερε στη Θράκη 58 χρόνια μετά την αποχώρησή σας από τις τάξεις του Δημοκρατικού Στρατού;
Ήρθα στην Αλεξανδρούπολη, ανέβηκα στα Ορεινά της Ροδόπης.
Γίνεται ένα ντοκιμαντέρ για μένα από τον Φώτο Λαμπρινό (σ.σ. σκηνοθέτης, υπεύθυνος ιστορικών κινηματογραφικών αρχείων ΕΡΤ Α.Ε). Μια μέρα ήρθαν και με βρήκαν από την Ελλάδα στην Κωνσταντινούπολη και μου πρότειναν να γυρίσουν σε φιλμ τη ζωή μου. "Εντάξει", είπα και αναρωτήθηκα από μέσα μου αν η ζωή μου είναι ενδιαφέρουσα.
Τι απάντηση δώσατε;
Άρχισα στην Αμερική την πολιτική μου δράση. Μετά συνέχισα στην Τουρκία και στην Ελλάδα... Στην Αμερική βρέθηκα στο πλευρό των μαύρων που αγωνίζονταν στο Μισισίπι για τα ανθρώπινα δικαιώματά τους. Ύστερα πήγα στο Σαν Φραντσίσκο, εργάστηκα για το Κομμουνιστικό Κόμμα, παίρνοντας μέρος σε πορείες, σε διαμαρτυρίες. Μετά επέστρεψα στην Τουρκία και άρχισα τη δράση μου με το κομμουνιστικό κόμμα. Έμεινα πολλά χρόνια φυλακή γι' αυτό. Ήρθα στην Ελλάδα, έμεινα δυόμισι χρόνια, στο πλευρό του Δημοκρατικού Στρατού. Συνάντησα ανθρώπους σαν τον Λασσάνη (σ.σ. τον δάσκαλο Θανάση Γκένιο, που μετείχε στην ανταρτική ομάδα "Οδυσσέας Ανδρούτσος"), τον Λάμπρο, τον Αχμέτ, που τους αγάπησα πολύ. Ναι, νομίζω ότι η ζωή μου είναι ενδιαφέρουσα.
Πότε ήρθατε πρώτη φορά στην Ελλάδα;
Ήταν το 1932-33, μαθητής τότε. Τα χρόνια εκείνα όλα τα κόμματα της Ελλάδας ήθελαν να έχουν φιλικές σχέσεις με την Τουρκία. Ο Βενιζέλος ήταν γνωστός σε όλους. Ήταν η περίοδος της αγάπης. Αυτή συνεχίστηκε και μετά τον πόλεμο. Επί γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα ο ελληνικός στρατός έδειξε μια ηρωική αντίσταση, που εντυπωσίασε όλους, ακόμη και μας τους Τούρκους. Αγαπήσαμε όλοι τον ελληνικό λαό που πολέμησε για την ανεξαρτησίά του.
Σε εκδήλωση που έγινε τότε με έλληνες μαθητές, όλοι φώναξαν: "Ζήτω η Ελλάδα". Εγώ δεν φώναξα. Ήμουν εθνικιστής τότε.
Τι απάντηση δώσατε;
Άρχισα στην Αμερική την πολιτική μου δράση. Μετά συνέχισα στην Τουρκία και στην Ελλάδα... Στην Αμερική βρέθηκα στο πλευρό των μαύρων που αγωνίζονταν στο Μισισίπι για τα ανθρώπινα δικαιώματά τους. Ύστερα πήγα στο Σαν Φραντσίσκο, εργάστηκα για το Κομμουνιστικό Κόμμα, παίρνοντας μέρος σε πορείες, σε διαμαρτυρίες. Μετά επέστρεψα στην Τουρκία και άρχισα τη δράση μου με το κομμουνιστικό κόμμα. Έμεινα πολλά χρόνια φυλακή γι' αυτό. Ήρθα στην Ελλάδα, έμεινα δυόμισι χρόνια, στο πλευρό του Δημοκρατικού Στρατού. Συνάντησα ανθρώπους σαν τον Λασσάνη (σ.σ. τον δάσκαλο Θανάση Γκένιο, που μετείχε στην ανταρτική ομάδα "Οδυσσέας Ανδρούτσος"), τον Λάμπρο, τον Αχμέτ, που τους αγάπησα πολύ. Ναι, νομίζω ότι η ζωή μου είναι ενδιαφέρουσα.
Πότε ήρθατε πρώτη φορά στην Ελλάδα;
Ήταν το 1932-33, μαθητής τότε. Τα χρόνια εκείνα όλα τα κόμματα της Ελλάδας ήθελαν να έχουν φιλικές σχέσεις με την Τουρκία. Ο Βενιζέλος ήταν γνωστός σε όλους. Ήταν η περίοδος της αγάπης. Αυτή συνεχίστηκε και μετά τον πόλεμο. Επί γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα ο ελληνικός στρατός έδειξε μια ηρωική αντίσταση, που εντυπωσίασε όλους, ακόμη και μας τους Τούρκους. Αγαπήσαμε όλοι τον ελληνικό λαό που πολέμησε για την ανεξαρτησίά του.
Σε εκδήλωση που έγινε τότε με έλληνες μαθητές, όλοι φώναξαν: "Ζήτω η Ελλάδα". Εγώ δεν φώναξα. Ήμουν εθνικιστής τότε.
Αλλά αφού έμεινα 10 μέρες, 17 χρονών παλικαράκι, την αγάπησα την Ελλάδα. Και φεύγοντας, σε μια συνάντηση, φώναξα το "Ζήτω η Ελλάδα" πιο δυνατά από όλους. Δεν ήμουν πολιτικός, ένα νέο παιδί ήμουν, που ό,τι γνώριζε καλά και του άρεσε το αγαπούσε. Και η Ελλάδα είχε πολλά για να αγαπήσει κανείς.
Πώς βρεθήκατε στην ορεινή Ροδόπη το '47;
Τον Απρίλιο του 1947 βρέθηκα στα βουνά της Ελλάδας. Πριν, όταν άρχισε το αντάρτικο, ήμουν φυλακισμένος στην Τουρκία. Το 'σκασα και κατατάχτηκα στον Δημοκρατικό Στρατό. Στην αρχή, μου ανέθεσαν την ευθύνη έκδοσης μιας εφημερίδας. "Savas" ονομαζόταν. Ήμουν 31 ετών τότε. Στη συνέχεια έπιασα και τα όπλα. Ήμουν υπεύθυνος του οθωμανικού τάγματος. Το λέγαμε έτσι, γιατί είχε μέλη: Πομάκους, Τούρκους, Έλληνες κ.ά. Ανέφερε ένας τη λέξη "οθωμανικό" κι αυτό ήταν, έμεινε να το αποκαλούν και οι υπόλοιποι έτσι. Πολέμησα δυόμισι χρόνια, έφυγα το φθινόπωρο του 1949 από τις ορεινές περιοχές της Ξάνθης και της Κομοτηνής.
Φύγατε επειδή τραυματιστήκατε σοβαρά...
Το γένι μου κρύβει ένα σημάδι από εκείνον τον παλιό τραυματισμό που λέτε. Πολέμησα ως καπετάνιος στα βουνά, φυσικό ήταν να συμβεί.
Το "καπετάν Κεμάλ" πώς προέκυψε; Έτσι σας φώναζαν, από ό,τι μου είπαν, οι κάτοικοι του ορεινού όγκου...
Ο Λάμπρος με είπε για πρώτη φορά καπετάν Κεμάλ. Ο Λάμπρος ήταν ένας Τούρκος της Ανατολής, από την Προύσα. Η μητρική του γλώσσα ήταν τα τουρκικά, αλλά ήταν χριστιανός και κομμουνιστής. Μια μέρα έλεγε για τον στίχο ενός ποιητή, όπου αναφερόταν και το όνομα Κεμάλ. Αυτό ήταν. Μου το κόλλησε ο Λάμπρος και μου 'μεινε.
Τον χάσατε εκείνο τον πόλεμο. Εκ των υστέρων τι λέτε, ήταν καλό ή κακό που είχε τέτοια κατάληξη;
Κακό!
Γιατί γίνατε αριστερός;
Κομμουνιστής έγινα γιατί είμαι πατριώτης.
Και σήμερα ισχύει αυτό που λέτε;
Σήμερα πιο πολύ.
Στην Τουρκία δεν είναι εύκολο να δηλώνει και να είναι κανείς αριστερός...
Όχι, δεν είναι καθόλου εύκολο ακόμη και σήμερα. Είναι γεμάτες οι φυλακές με αριστερούς, με κομμουνιστές. Η Τουρκία δεν έχει δημοκρατία.
Γιατί μια τόσο μεγάλη χώρα φοβάται τους αριστερούς και τους φυλακίζει ακόμη και σήμερα, όπως λέτε;
Γιατί αυτά που πήρε ο καπιταλισμός από τον λαό θα τα πάρουν οι αριστεροί πίσω, αν αναλάβουν την εξουσία.
Ποιο θεωρείτε το μεγαλύτερο ζήτημα στη χώρα σας;
Το Κουρδικό. Νομίζω ότι ο Αμπντουλάχ Οτσαλάν είχε καλές ιδέες. Πίστευα ότι ο Ταλαμπανί και ο Μπαρζανί, που συνεργάστηκαν με τους Αμερικάνους, έβλεπαν τον Οτσαλάν ως τον μεγαλύτερο φόβο τους. Έτσι έχασαν την ευκαιρία. Ο Οτσαλάν δεν ήθελε ένα ελεύθερο Κουρδιστάν, γιατί θα ήταν υποχείριο στα χέρια των Αμερικανών. Η ενδεδειγμένη λύση θα ήταν μια Τουρκία με ίδια δικαιώματα για τους Κούρδους, τους Λαζούς, τους Τσερκέζους και όλες τις άλλες μειονότητες.
Είστε αντίθετος στην είσοδο της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση;
Είμαι εναντίον της Ε.Ε. γενικότερα. Στην Ευρώπη τρεις κάνουν κουμάντο, η Αγγλία, η Γαλλία και η Γερμανία. Δεν λειτουργεί δημοκρατικά αλλά ιμπεριαλιστικά.
Η Ε.Ε. δεν είναι μονόδρομος;
Εμείς στα Βαλκάνια θα μπορούσαμε να έχουμε μια δική μας ένωση με τη συμμετοχή και της Μέσης Ανατολής. Επί οθωμανικής αυτοκρατορίας το σχήμα αυτό δοκιμάστηκε με τη συμβίωση πολλών διαφορετικών πληθυσμιακών ομάδων, με κάποιες λίγες ελευθερίες για Αρμένιους, Τούρκους και λοιπούς. Νομίζω ότι μια ένωση, όπως το οθωμανικό κράτος, σίγουρα πολύ πιο δημοκρατική, με ελευθερίες, δικαιώματα, δημοκρατία για όλους ανεξαιρέτως, χωρίς καμία καταπίεση, θα ήταν πολύ καλύτερη για όλους: τους Άραβες, τους Έλληνες, τους Αρμένιους κ.ά.
Τώρα δεν είναι αργά;
Αργά είναι...
Υπάρχει κάτι που θέλετε να κάνετε;
Έχουμε μια θρησκευτική κυβέρνηση, που θέλει να σαρώσει το κεμαλικό κράτος. Αυτό θέλω να σταματήσω. Κάνει κουμάντο ο στρατός. Για να εκλεγείς στο κοινοβούλιο, πρέπει να λάβεις 10%, πράγμα καθόλου δημοκρατικό. Αν λάβεις 9,9% δεν εκλέγεσαι. Ρύθμιση των στρατιωτικών είναι αυτή. Οι στρατιωτικοί κάνουν κουμάντο. Η Τουρκία είναι θρησκευτικό κράτος.
Φτάνοντας στα 92, τι συμπέρασμα βγάλατε. Υπάρχει Θεός;
Αν υπάρχει Θεός; Αν πιστεύω στον Θεό δηλαδή; Δεν με αγαπάει ο Θεός. Εσύ πιστεύεις; Πιστεύεις ότι θα πας στον Παράδεισο; Φοβάσαι και πιστεύεις; Από τι φοβάσαι; Τώρα άρχισα να ρωτάω εγώ και να περιμένω απαντήσεις από εσένα...
Πώς βρεθήκατε στην ορεινή Ροδόπη το '47;
Τον Απρίλιο του 1947 βρέθηκα στα βουνά της Ελλάδας. Πριν, όταν άρχισε το αντάρτικο, ήμουν φυλακισμένος στην Τουρκία. Το 'σκασα και κατατάχτηκα στον Δημοκρατικό Στρατό. Στην αρχή, μου ανέθεσαν την ευθύνη έκδοσης μιας εφημερίδας. "Savas" ονομαζόταν. Ήμουν 31 ετών τότε. Στη συνέχεια έπιασα και τα όπλα. Ήμουν υπεύθυνος του οθωμανικού τάγματος. Το λέγαμε έτσι, γιατί είχε μέλη: Πομάκους, Τούρκους, Έλληνες κ.ά. Ανέφερε ένας τη λέξη "οθωμανικό" κι αυτό ήταν, έμεινε να το αποκαλούν και οι υπόλοιποι έτσι. Πολέμησα δυόμισι χρόνια, έφυγα το φθινόπωρο του 1949 από τις ορεινές περιοχές της Ξάνθης και της Κομοτηνής.
Φύγατε επειδή τραυματιστήκατε σοβαρά...
Το γένι μου κρύβει ένα σημάδι από εκείνον τον παλιό τραυματισμό που λέτε. Πολέμησα ως καπετάνιος στα βουνά, φυσικό ήταν να συμβεί.
Το "καπετάν Κεμάλ" πώς προέκυψε; Έτσι σας φώναζαν, από ό,τι μου είπαν, οι κάτοικοι του ορεινού όγκου...
Ο Λάμπρος με είπε για πρώτη φορά καπετάν Κεμάλ. Ο Λάμπρος ήταν ένας Τούρκος της Ανατολής, από την Προύσα. Η μητρική του γλώσσα ήταν τα τουρκικά, αλλά ήταν χριστιανός και κομμουνιστής. Μια μέρα έλεγε για τον στίχο ενός ποιητή, όπου αναφερόταν και το όνομα Κεμάλ. Αυτό ήταν. Μου το κόλλησε ο Λάμπρος και μου 'μεινε.
Τον χάσατε εκείνο τον πόλεμο. Εκ των υστέρων τι λέτε, ήταν καλό ή κακό που είχε τέτοια κατάληξη;
Κακό!
Γιατί γίνατε αριστερός;
Κομμουνιστής έγινα γιατί είμαι πατριώτης.
Και σήμερα ισχύει αυτό που λέτε;
Σήμερα πιο πολύ.
Στην Τουρκία δεν είναι εύκολο να δηλώνει και να είναι κανείς αριστερός...
Όχι, δεν είναι καθόλου εύκολο ακόμη και σήμερα. Είναι γεμάτες οι φυλακές με αριστερούς, με κομμουνιστές. Η Τουρκία δεν έχει δημοκρατία.
Γιατί μια τόσο μεγάλη χώρα φοβάται τους αριστερούς και τους φυλακίζει ακόμη και σήμερα, όπως λέτε;
Γιατί αυτά που πήρε ο καπιταλισμός από τον λαό θα τα πάρουν οι αριστεροί πίσω, αν αναλάβουν την εξουσία.
Ποιο θεωρείτε το μεγαλύτερο ζήτημα στη χώρα σας;
Το Κουρδικό. Νομίζω ότι ο Αμπντουλάχ Οτσαλάν είχε καλές ιδέες. Πίστευα ότι ο Ταλαμπανί και ο Μπαρζανί, που συνεργάστηκαν με τους Αμερικάνους, έβλεπαν τον Οτσαλάν ως τον μεγαλύτερο φόβο τους. Έτσι έχασαν την ευκαιρία. Ο Οτσαλάν δεν ήθελε ένα ελεύθερο Κουρδιστάν, γιατί θα ήταν υποχείριο στα χέρια των Αμερικανών. Η ενδεδειγμένη λύση θα ήταν μια Τουρκία με ίδια δικαιώματα για τους Κούρδους, τους Λαζούς, τους Τσερκέζους και όλες τις άλλες μειονότητες.
Είστε αντίθετος στην είσοδο της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση;
Είμαι εναντίον της Ε.Ε. γενικότερα. Στην Ευρώπη τρεις κάνουν κουμάντο, η Αγγλία, η Γαλλία και η Γερμανία. Δεν λειτουργεί δημοκρατικά αλλά ιμπεριαλιστικά.
Η Ε.Ε. δεν είναι μονόδρομος;
Εμείς στα Βαλκάνια θα μπορούσαμε να έχουμε μια δική μας ένωση με τη συμμετοχή και της Μέσης Ανατολής. Επί οθωμανικής αυτοκρατορίας το σχήμα αυτό δοκιμάστηκε με τη συμβίωση πολλών διαφορετικών πληθυσμιακών ομάδων, με κάποιες λίγες ελευθερίες για Αρμένιους, Τούρκους και λοιπούς. Νομίζω ότι μια ένωση, όπως το οθωμανικό κράτος, σίγουρα πολύ πιο δημοκρατική, με ελευθερίες, δικαιώματα, δημοκρατία για όλους ανεξαιρέτως, χωρίς καμία καταπίεση, θα ήταν πολύ καλύτερη για όλους: τους Άραβες, τους Έλληνες, τους Αρμένιους κ.ά.
Τώρα δεν είναι αργά;
Αργά είναι...
Υπάρχει κάτι που θέλετε να κάνετε;
Έχουμε μια θρησκευτική κυβέρνηση, που θέλει να σαρώσει το κεμαλικό κράτος. Αυτό θέλω να σταματήσω. Κάνει κουμάντο ο στρατός. Για να εκλεγείς στο κοινοβούλιο, πρέπει να λάβεις 10%, πράγμα καθόλου δημοκρατικό. Αν λάβεις 9,9% δεν εκλέγεσαι. Ρύθμιση των στρατιωτικών είναι αυτή. Οι στρατιωτικοί κάνουν κουμάντο. Η Τουρκία είναι θρησκευτικό κράτος.
Φτάνοντας στα 92, τι συμπέρασμα βγάλατε. Υπάρχει Θεός;
Αν υπάρχει Θεός; Αν πιστεύω στον Θεό δηλαδή; Δεν με αγαπάει ο Θεός. Εσύ πιστεύεις; Πιστεύεις ότι θα πας στον Παράδεισο; Φοβάσαι και πιστεύεις; Από τι φοβάσαι; Τώρα άρχισα να ρωτάω εγώ και να περιμένω απαντήσεις από εσένα...
Μια ζωή σαν ταινία
Ο Mihri Belli γεννήθηκε στη Σηλυβρία της Ανατολικής Θράκης το 1916. Γόνος αστικής οικογένειας, σπούδασε οικονομικά στο Ροβέρτειο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης και συνέχισε τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο του Μισισίπι των ΗΠΑ. Επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη και εργάστηκε στο ομώνυμο πανεπιστήμιο. Αναμείχθηκε ενεργά στην πολιτική, ιδρύοντας την Ένωση Προοδευτικής Νεολαίας. Φυλακίστηκε και εξορίστηκε. Το 1946, ενώ ήταν εξόριστος, διέφυγε στην Ελλάδα. Εντάχθηκε στον Δημοκρατικό Στρατό και πολέμησε ως καπετάνιος στα βουνά της Ροδόπης, όπου τραυματίστηκε σοβαρά. Με την αμνηστία του 1950 επέστρεψε στην Τουρκία και φυλακίστηκε ως ηγετικό στέλεχος του Τουρκικού Κομμουνιστικού Κόμματος (1951-1958). Μετά την αποφυλάκισή του άρχισε να γράφει σε διάφορα αριστερά περιοδικά, με το ψευδώνυμο E. Tufekci. Έφυγε από την Τουρκία με το στρατιωτικό πραξικόπημα το 1971 και επέστρεψε το 1974. Διετέλεσε γενικός γραμματέας του Τουρκικού Εργατικού Κόμματος. Το 1979 έγινε απόπειρα δολοφονίας εναντίον του, από την οποία τραυματίστηκε σοβαρά. Με το πραξικόπημα του στρατηγού Εβρέν το 1980 έφυγε πάλι, στη Σουηδία αυτή τη φορά, όπου έζησε μέχρι το 1992, οπότε επέστρεψε στην πατρίδα του. Ζει με τη συγγραφέα Sevim Belli.
Τίτλοι βιβλίων του:
Savci Konustn, Soz Sanigindir - Ο εισαγγελέας μίλησε, ο λόγος στον κατηγορούμενο (1962)
Milli Demokratik Devrim - Εθνική Δημοκρατική Επανάσταση (1968)
Devrimci Hareketimizin Elestirisi 1961-1971 - Κριτική του Επαναστατικού Κινήματος 1961-1971 (1977)
TKP nin Tarihsel Komunu - Ιστορική πορεία του Τουρκικού Κομμουνιστικού Κόμματος (1978)
Rigas in Dedigi - Τάδε έφη Ρήγας Φεραίος (1987)
Anilar II Cilt - Αναμνήσεις δύο τόμοι (1988)
Gurbetten Notlar - Turkiye Solu - Σημειώσεις από την εξορία - Η Αριστερά στην Τουρκία (1996)
Yaratici Marksizm ve Dunya Ustune - Δημιουργικός Μαρξισμός και Κόσμος (1996)
Πηγή: εφημερίδα Γνώμη
Πάντα υπάρχει και μια άλλη άποψη.
1 σχόλιο:
Κοιτώντας το βίντεο με τον Μιχρί Μπελί, διέκρινα μια ομοιότητα με μεγάλο Έλληνα πολιτικό.
Δημοσίευση σχολίου