Οκτώβριος 1944: Οι Γερμανοί φεύγουν από τα Γιάννενα ... δεν ήταν έτσι ωρέ!

Από το ένθετο «Δεκεμβριανά - Αθήνα 1944 -45» όπως τα είδε ο Αγγλικός παράγων, από την Ελευθεροτυπία του Σαββατοκύριακου 12-13 Δεκεμβρίου 2009, δυο σελίδες ασχολούνται με την απελευθέρωση των Ιωαννίνων τον Οκτώβριο 1944.

Έτσι στο εξώφυλλο του περιοδικού ΑΕΡΑ (Αγγλία, Ελλάς, Ρωσία, Αμερική) του Νοεμβρίου 1944 διαβάζουμε:
Τα Ιωάννινα, η μεσαιωνική πόλις των Κομνηνών και των Δουκών που είδαν να διέρχονται μπρος από τα τείχη των στρατιές κατακτητών και ελευθερωτών, αναπνέουν και πάλι, αφού ετίναξαν τον γερμανικό ζυγό!

Τη νύχτα της 14ης προς την 15η Οκτωβρίου 1944 τα γερμανικά στρατεύματα του στρατηγού Λάντζ, στρατοπεδευμένα μέσα στα Ιωάννινα και στην περιοχή της πόλεως, κατόπιν πιέσεως των Ανταρτών, αναγκάστηκαν μα αποσυρθούν. Τα Ιωάννινα, η πρωτεύουσα της Ηπείρου με τη γραφική της λίμνη, με τη δοξασμένη ιστορία της, η πόλις που υπέφερε κάτω από τη βαριά μπότα του Γερμανού, τρία τόσα χρόνια ξύπνησε ελεύθερη και υπερήφανη.
Τα γραφικά Ιωάννινα είχαν μεγάλη στρατηγική σημασία για τους Γερμανούς, ήταν ένας από τους κυριότερους δρόμους διαφυγής από τη Θεσσαλία. Καλαμπάκα, Μέτσοβο, Ιωάννινα, Αλβανικά Σύνορα.
Λίγες μέρες πριν αποσυρθούν οι Ναζί, οι Αντάρτες της περιοχής είχαν κρυφθεί γύρω από τη λίμνη και έτσι την ιστορική εκείνη νύκτα, μπήκαν μέσα στην πόλι.
Όλο εκείνο το βράδυ έβρεχε. Πραγματική καταιγίδα.
Μόλις όμως ξημέρωσε, διελύθησαν τα σύννεφα και έλαμψε ο ήλιος στα ελεύθερα πλέον Ιωάννινα, ο ήλιος της ζωής και της ελευθερίας. Πλημμύρισε η πόλις από ελληνικές σημαίες, που οι κοπέλες νύχτες πριν τις έφτιαχναν κρυφά για την άγια μέρα. Την ώρα που οι καμπάνες σκόρπισαν το χαρμόσυνο μήνυμα, οι κάτοικοι πετάχτηκαν από τα σπίτια τους και γέμισαν τους δρόμους.
Και μέσα σ’ αυτήν την εορταστική ατμόσφαιρα μια ξεχωριστή νότα ήταν η υποδοχή των συμμάχων αξιωματικών. Ο λαός τους χαιρέτισε με ζητωκραυγές και τους πρόσφερε λουλούδια και ό,τι άλλο μπορούσε να εκδηλώσει την εκτίμηση και την αγάπη του. Από τα Ιωάννινα είχαν περάσει πριν τρία – τόσα χρόνια οι Βρετανοί αεροπόροι για να κατευθυνθούν στο Αλβανικό Μέτωπο. Εδώ έρχονταν και πάλι για να αντικρύσουν χαρούμενα πρόσωπα! Για να ακούσουν το χαρμόσυνο μήνυμα:
-- Τα Ιωάννινα είναι ελεύθερα.

Ήταν όμως τόσο ειδυλλιακά τα πράγματα μετά την αποχώρηση των Γερμανών;
Αλήθεια γιατί δεν αιχμαλωτίστηκαν μερικοί Γερμανοί αφού η πόλη είχε ζωστεί από τον ΕΔΕΣ και λίγο πιο πέρα από τον ΕΛΑΣ;
Η κατά τα άλλα γεμάτη επίθετα σαν σχολική έκθεση Δημοτικού, περιγραφή του περιοδικού, δεν είδε συνεργάτες των Γερμανών, δεν κατέθεσε φύλλα δάφνης στους πατριώτες που έπεσαν στα εκτελεστικά αποσπάσματα, δεν είδε τις φλόγες στους Λυγκιάδες του στρατηγού Λαντζ, την ανάμειξη παραγόντων της πόλης στον αφανισμό της Εβραίϊκης κοινότητας τον Μάρτη του 1944 …τίποτε απ’ όλα αυτά παρά μόνο τους Βρετανούς αξιωματικούς και τον ηλιο της ελευθερίας, λες και ο εγγλέζικος παράγων δεν κατέβαλλε τις πιο φιλότιμες προσπάθειες για την εμφύλια σύρραξη που ακολούθησε…

Εμ .....ΔΕΝ ΗΤΑΝ ΕΤΣΙ ΟΡΕΣ!

……………………………………………………………………………….
Από το βιβλίο του πολιτικού μηχανικού Γιάννη Παπαϊωάννου «Γεγονότα από τη νεότερη ιστορία» (Προσωπική Έκδοση - Ιωάννινα 2006)
και από το κεφάλαιο Μικρό χρονικό της Ιταλογερμανικής κατοχής στα Γιάννινα ….Οι Γερμανοί μπαίνουν στα Γιάννενα περίπου δυο μήνες πριν από την κατάρρευση του ιταλικού μετώπου, η οποία έγινε στις 23 Σεπτεμβρίου 1943 και έχουν πολλά μηχανοκίνητα (τζιπ, μοτοσυκλέτες, φορτηγά, κανόνια).
Αφήνουν και τους Ιταλούς που βρίσκουν στα Γιάννινα, τους οποίους έχουν πλέον υπό την εποπτεία τους.
Στην περιοχή των Ιωαννίνων οι Γερμανοί στέλνουν την πρώτη ορεινή μεραρχία αλπινιστών Εντελβάις (φορούσε ένα λουλούδι στο αυτί – μόνο που ήταν άνθη του κακού) η οποία είχε δράσει στην περιοχή του Καυκάσου.

…Βρισκόμαστε στο 1944, και οι διάφορες αντιστασιακές οργανώσεις αρχίζουν να ετοιμάζονται να διεκδικήσουν η κάθε μία για λογαριασμό της την αποκλειστική διακυβέρνηση στην Ελλάδα μετά το τέλος του πολέμου.
Μια μέρα μεσημέρι στα Γιάννενα στο παζάρι, οι Εαμίτες σκοτώνουν έναν καταδότη των Γερμανών έξω στον δρόμο. Οι Γερμανοί δεν αντιδρούν καθόλου, ίσως τους βόλεψε που απαλλάχτηκαν από κάποιον που γνώριζε πολλά.

Οι Εαμίτες τραγουδούν «Στ’ άρματα, στ’ άρματα εμπρός στον αγώνα για την χιλιάκριβη τη Λευτεριά…»
Οι Εδεσίτες έχουν δικό τους ύμνο «Άδικος λογαριασμός, δεν θα ρθεί κομμουνισμός, γιατί ο Ζέρβας είναι άγρυπνος φρουρός…»
Στα βόρεια των Ιωαννίνων, πίσω από το Μιτσικέλι, στις ορεινές περιοχές του Ζαγοριού και του Μετσόβου οργανώθηκε το αντάρτικο του ΕΑΜ ΕΛΑΣ με ελεύθερους πυρήνες που δεν ελέγχονταν από τον κατακτητή.
Στα νότια της πόλης όλη η περιοχή από Ξηροβούνι – Κατσανοχώρια – Λάκκα Σούλι μέχρι Παραμυθιά ελέγχονταν από ένοπλα τμήματα του ΕΔΕΣ.

Από 21 μεχρι 29 Φλεβάρη 1944 στο κτίριο του Τελωνείου στο γεφύρι της Πλάκας
<εκεί που κάποτε 1881-1912 ήταν τα σύνορα Ελλάδος – Τουρκίας> στον Άραχθο ποταμό, πραγματοποιήθηκε συνδιάσκεψη στην οποία μετείχαν από μέρος του ΕΛΑΣ οι Σαράφης, Ρούσσος, Μπάμπης Κλάρας,
από μέρος του ΕΔΕΣ οι Πυρομάγλου, Βεργωτής, Νικολόπουλος,
από μέρος της ΕΚΚΑ Ψαρρός, Καρτάλης, Δούκας,
από μέρος της Κυβέρνησης του Καϊρου και της Συμμαχικής Αποστολής ο Κρίς Γουτχάουζ, παραβρέθηκαν ο Άρης Βελουχιώτης και ο Ναπολέων Ζέρβας κατά την οποία υπεγράφη το «Σύμφωνο της Πλάκας».

Όλα τα αντάρτικα σώματα είτε του ΕΔΕΣ, είτε του ΕΛΑΣ εφοδιάζονταν με ρούχα, οπλισμό και χρυσές λίρες από τους Εγγλέζους, χωρίς διάκριση(;).
Σύνδεσμοι των Εγγλέζων στρατολογούνται και μέσα στα Γιάννενα, και πληρώνονται μια λίρα τον μήνα για τις υπηρεσίες που προσφέρουν, και βγάζουν πέρα τη δύσκολη κατοχή.
Σύμφωνα με το τεύχος 80 των Ιστορικών της "Ελευθεροτυπίας " της 26 Απριλίου 2001, για την συντήρηση και ενίσχυση του ΕΔΕΣ και του ΕΛΑΣ οι Άγγλοι διέθεσαν 1.108.000 χρυσές λίρες περίπου, ενώ για τις μυστικές οργανώσεις 101.975 χρυσές λίρες, (έτσι τόσο απλά, χωρίς κανένα δόλο και υστεροβουλία)

Στις 25 Μαρτίου 1944 οι Γερμανοί θα προχωρήσουν στον αφανισμό της Γιαννιωτο-Εβραίϊκης κοινότητας, 1800 περίπου ψυχές θα οδηγηθούν μέσω Λάρισας στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Άουσβιτς και του Μπιρκεντάου της Γερμανίας.
Στις 12 Οκτωβρίου 1944 οι Γερμανοί εγκαταλείπουν την Αθήνα και στις 18 Οκτωβρίου 1944 έρχεται στην Αθήνα η εξόριστη ελληνική κυβέρνηση του Καϊρου υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου.
Στα Γιάννενα ο γερμανός διοικητής φον Λανς σε συμφωνία με τον Δήμαρχο Βλαχλείδη κανονίζουν ώστε η αποχώρηση των μεν, και η είσοδος των δε να είναι ομαλή. (Αργότερα ο φον Λανς θα δικαστεί(;) στη Γερμανία για τα εγκλήματα του Κομμένου, της Άρτας, των Λιγκιάδων και της Κέρκυρας)
Οι Γερμανοί θα φύγουν από τα Γιάννενα, μέσω Περάματος στις 14 Οκτωβρίου 1944.
Την επόμενη μέρα, σύμφωνα με τη συμφωνία της Καζέρτας της Ιταλίας, μπαίνει στα Γιάννενα ένα τάγμα του ΕΔΕΣ και φροντίζει να μην γίνουν διαδηλώσεις εναντίον των Γερμανών ούτε και συμπλοκές.
Η συμφωνία της Καζέρτας πρόβλεπε ότι στα Γιάννενα θα μπούνε οι Εδεσίτες, το αρχηγείο των οποίων θα στεγαστεί στο σπίτι του Κώστα Φρόντζου.
Προσωπικά ο Κώστας Φρόντζος συνοδεύει τους Γερμανούς στην έξοδο της πόλης προς το Πέραμα, στις 14 Οκτωβρίου 1944.
Την επόμενη μέρα 15 Οκτωβρίου 1944 μπαίνει στα Γιάννενα ένα τάγμα του ΕΔΕΣ και φροντίζει να μην γίνουν διαδηλώσεις εναντίον των Γερμανών ούτε και συμπλοκές.
Με την είσοδό τους στα Γιάννενα οι Εδεσίτες πρώτα καταλαμβάνουν τη Μεραρχία και μετά το Διοικητήριο (στο οποίο έχουν μείνει μόνο οι εξωτερικοί τοίχοι)
Ο λοχαγός Λυγεράκης του ΕΔΕΣ έρχεται με βενζινομηχανές από την περιοχή του Κατσικά, καταλαμβάνει πρώτα το νησί και μετά αποβιβάζεται στο μώλο.
Ο Ναπολέων Ζέρβας έρχεται στα Γιάννενα μετά από μια εβδομάδα μέσω της οδού ΚΑ Φεβρουαρίου.
Στις 6 Δεκεμβρίου 1944 ο Άρης Βελουχιώτης με τον Στέφανο Σαράφη μέσω Περάματος και των οδών Ανεξαρτησίας – Αβέρωφ φθάνουν στην κεντρική πλατεία των Ιωαννίνων, όπου τους γίνεται αποθεωτική υποδοχή. Οι δυνάμεις του Ζέρβα με τη βοήθεια αγγλικών πλοίων σπό Ηγουενίτσα και Πρέβεζα καταφεύγουν στην Κέρκυρα.
Μαζί τους παίρνουν ομήρους και αρκετούς αριστερούς Γιαννιώτες για την προστασία από τις δυνάμεις του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ των κατοίκων των Ιωαννίνων που πρόσκεινται στον ΕΔΕΣ.

Το τραγούδι του ΕΔΕΣ
Ζήτω ο Ζέρβας Ναπολέων, που γυρίζει τα βουνά
για ναρθεί δημοκρατία, ζήτω ζήτω η λευτεριά

σε παρωδία από τους Ελασίτες
Ζήτω ο Ζέρβας Ναπολέων, που γυρίζει τα βουνά
για να βρει καμιά λαψάνα, να γεμίζει την κοιλιά.
Μακάρι η αντιπαλότητα να έμεινε στους στίχους και να μην εξελισσόταν στο πολύχρονο πολυαίμακτο εμφύλιο!
…………………………………………………………………………….

Από το βιβλίο του Πέτρου Αποστολίδη «Όσα θυμάμαι» Εκδόσεις Κέδρος σε δική μου απόδοση από την αφηγηματική γραφή του γιατρού και Δήμαρχου Ιωαννίνων για λίγες μέρες, που δείχνει ότι τα σκαριά του πολυαίμακτου εμφύλιου είχαν ήδη στηθεί.

….Σάββατο πρωί πριν ξημερώσει οι Γερμανοί άδειασαν την πόλη και τα χαράματα άρχισαν να μπαίνουν τμήματα του ΕΔΕΣ. Με τη συμφωνία ΕΛΑΣ-ΕΔΕΣ τα Γιάννενα μέχρι το Μπιζτούνι θα τα είχε ο Ζέρβας κι από εκεί και πέρα ο ΕΛΑΣ.
Ο κόσμος στις συνοικίες είχε ξυπνήσει και γέμιζαν τα πεζοδρόμια. Οι αντάρτες έμπαιναν από τ’ ακρινά σπίτια, ο κόσμος δεξιά κι αριστερά στα πεζοδρόμια τους κοίταζε αμίλητος κι ανέκφραστος.
--Γειά σας, παιδιά, καλή λευτεριά!
--Γειά σας, κι ο κόσμος.
Ήταν κάτι κρύο κι απογοητευτικό, μου ‘λεγε κάποιος που τα ‘δε με τα μάτια του, γράφει ο Π. Αποστολίδης.
Φρούραρχος τοποθετήθηκε ο συνταγματάρχης Κωνσταντινίδης.
Ο Π. Αποστολίδης μετά από παράκληση του Ανώτερου Διοικητή Χωροφυλακής Ταρσακόπουλου κρύβει το γερμανό αξιωματικό Funk της προπαγάνδας, μιλάει γαλλικά, θέλει να λιποτακτήσει και να αγωνισθεί κατά του Χίτλερ.
Μαζί με τον Funk (ντυμένο με μπλέ κουστούμι που έδωσε ο γιατρός Σούλης) o Π. Αποστολίδης θα βγουν στην πλατεία, ήθελε να δει τις εκδηλώσεις του κόσμου.
Όποιος τον έβλεπε – ξανθός καθώς ήταν- τον νόμιζε Εγγλέζο.
Ύστερα από εφτά οχτώ μέρες ήρθε ο Ζέρβας, τον πήραν κι ούτε τον ξαναείδα ή έμαθα γι αυτόν.
….Οι Ζερβικοί πυροβολούν και τραυματίζουν την Άννα Κολιοδημήτρη κατά λάθος, παραλίγο να χρεωθεί γι αυτό ο ΕΛΑΣ…..
Βρισκόμουν στην κάτω πλατεία και βλέπω να κατεβαίνει από πάνω κάποιος αντάρτης, αυτόματο στον ώμο και δίκοχο με το σήμα τους ΕΛΑΣ. Ανέβηκε στις σκάλες του Δημαρχείου. Η πλατεία γεμάτη κόσμο.
Τράβηξα προς τα πάνω κι έτριψα δεξιά στο ξενοδοχείο «Ίλιον» για το σπίτι. Δεν είχα προχωρήσει δέκα βήματα, ακούω πυκνούς πυροβολισμούς και βλέπω κόσμο να τρέχει προς τα πάνω. Κάνω να γυρίσω να δω τι συμβαίνει και κάποιος μου φωνάζει:
«Μην προχωρείς γιατρέ θα σε χτυπήσουν».
Παίρνω το δρόμο για το σπίτι, σταματώ μια στιγμή στην κλινική του Σούλη (δίπλα πιο κάτω δεξιά κατεβαίνοντας στον σημερινό ΟΤΕ της 28ης Οκτωβρίου) και μπαίνω στην αυλή. Μια περίπολος του Ζέρβα κατηφόριζε τρέχοντας από την πλατεία και φώναζε άγρια στον κόσμο: «Όλοι στα σπίτια σας».
Κουβαλάνε σε λίγο στην κλινική μια κοπέλα τραυματισμένη. Ο Σούλης έλειπε. Μ’ έκπληξη μου βλέπω την Άννα, την αδελφή των Κολιοδημητραίων του Ζέρβα.
Το τραύμα ήταν διαμπερές στο μηρό χωρίς ευτυχώς να θίξει ούτε νεύρο ούτε μεγάλο αγγείο. Της είπα ότι είναι ακίνδυνο και σε λίγες μέρες θα κάνει πάλι τις βόλτες της, έκανα επίδεση και καθόμουν δίπλα σε ένα κρεβάτι μέχρι να ‘ρθεί ο Σούλης.
Καταφθάνουν δυο αντάρτες του Κολιοδημήτρη, ξαδέλφια της Άννας, ο ένας λοχίας.
Το Σύνταγμά τους ήταν καταυλισμένο έξω από την πόλη. Στα Γιάννενα είχαμε το Σύνταγμα Αγόρου. Υπήρχε πάντα έχθρα ανάμεσα στα δύο Συντάγματα. Οι Εδεσίτες, για να δικαιολογήσουν τους πυροβολισμούς ενάντια στον ανύποπτο κοσμάκη, άρχισαν να διαδίδουν ότι οι Εαμίτες πυροβόλησαν τον κόσμο. Εξηγώ στους αντάρτες ότι το τραύμα της Άννας είναι τελείως ακίνδυνο, εκείνοι όμως έξαλλοι λένε στην κοπέλα:
--Βρε Άννα σε χτύπησαν οι κερατάδες οι Εαμίτες, θα το πληρώσουν ακριβά οι άτιμοι. Θες Άννα, να κάψουμε αυτή τη στιγμή τα Γιάννενα;
Άκουγα μελαγχολικός τις ηλίθιες κι επικίνδυνες καυχησιολογίες κι αναριωτόμουν σε ποιανών τα χέρια πέσαμε. Τότε ακούω την Άννα:
--Αφήστε τα αυτά, δε με χτύπησε κανένας Εαμίτης, οι δικοί μας αντάρτες με χτύπησαν από τον περίβολο του Στρατηγείου.
Οι αντάρτες έφυγαν. Αργότερα μάθαμε ότι μόλις αποφεύχθηκε η σύγκρουση των Συνταγμάτων Αγόρου – Κολιοδημήτρη.
--Μπράβο Άννα παιδί μου, λέω στην κοπέλα, εσύ είσαι πιο γενναία και τίμια από πολλούς άντρες.
Είχε γίνει έτσι: Ο Ελασίτης με το δίκοχο και το πυροβόλο στην πλάτη ήταν σύνδεσμος του ΕΛΑΣ. Έφερνε έγγραφα για το Στρατηγείο του ΕΔΕΣ κι ο κόσμος ξαφνιάστηκε βλέποντας έναν Ελασίτη ένοπλο στην πλατεία. Εκείνος ανέβηκε τις σκάλες του Στρατηγείου, παρέδωσε τα έγγραφα και ζήτησε την άδεια του φρούραρχου να μείνει το βράδυ στο σπίτι του στα Γιάννενα – ήταν ο κουρέας Μάργαρης. Ο Κωσταντινίδης του επέτρεψε να κρατήσει και το πολυβόλο του μαζί. Ευχαριστεί και κατεβαίνει τις σκάλες.
Βλέποντάς τον, το πλήθος τον σηκώνει στους ώμους φωνάζοντας «Ζήτω ο ΕΛΑΣ» Αυτό ήταν. Οι φρουροί του Στρατηγείου ακούνε τις ζητοκραυγές – αυτοί αντίκριζαν μόνο ψυχρότητα και αδιαφορία- κι αρχίζουν να πυροβολούν στον αέρα και πάνω στον κόσμο.
Έτσι τραυματίστηκε η Άννα που έκανε μαζί με μια φίλη της βόλτα κοντά στο Στρατηγείο.
….είδα επιτέλους τον Ζέρβα, τον αρχηγό του ΕΔΕΣ. Έναν κοντόχοντρο με άφθονα γένια και μουστάκια. Αναρωτιόσουν, πως διάολο τα καταφέρνει και στέκει όρθιος πάνω στ’ άλογο.
Κάθε βράδυ χοροί και δεξιώσεις και στις κοσμικές στήλες στις εφημερίδες διάβαζες:
«Διακρίθηκε η κ. Αγόρου, στο τραπέζι είχε θέση δεξιά του Στρατηγού» κ.λ.π.
Έφτασε και ο γιός μου (ο Τάτσης Αποστολίδης) από το Ζαγόρι. Η ΕΠΟΝ έδινε συχνές συναυλίες και καλλιτεχνικές βραδιές κι ο κινηματογράφος «Ορφέας» πλημμύριζε από κόσμο, δεν έβρισκες που να καθίσεις. Ο ΕΔΕΣ δεν είχε δική του νεολαία και σαν νεολαία εμφανιζόταν η ΕΝΒΗ (Εθνική Νεολαία Βορείου Ηπείρου), οι συγκεντρώσεις της όμως ήταν πολύ πενιχρές, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες Χωροφυλακής καΙ ΕΔΕΣ.

…Νοέμβρης – Δεκέμβρης 1944.
ΟΜΗΡΟΙ του ΕΔΕΣ
Τα πράγματα χειροτέρευαν λεφτό στο λεφτό, νύχτωνε και δεν ήξερες τι θα σου ξημερώσει, άλλη κατοχή αυτή. Περίμενα να με πιάσουν και δεν ήθελα να βρίσκεται ο γιός μου στην τελετή της σύλληψης μου, γι αυτό τον έστελνα και κοιμόταν σε φιλικά μου σπίτια, συνήθως στου οδοντίατρου φίλου και συμπατριώτη μου Γιάννη Σακελλαρίου.
Εκείνο το βράδυ τελείωσα το ιατρείο στις εννιά το βράδυ και ανέβηκα στην τραπεζαρία – στις εννιά σταματούσε η κυκλοφορία στους δρόμους. Βλέπω το γιό μου εκεί.
….Μετά τα μεσάνυχτα, δυνατά χτυπήματα στην πόρτα. Ποιος άλλος η αστυνομία. Ζητούν τον Τάτση για μια ανάκριση. Πάω και εγώ μαζί του, δεν μου πολυαρέσουν αυτές οι ανακρίσεις στις δυό μετά τα μεσάνυχτα.
Μας πάνε στις φυλακές Αγίου Κοσμά – μέγαρο του ΟΤΕ σήμερα- και μας παραδίνουν στους «γενναίους» αντάρτες του Ζέρβα. Εκείνοι μας καλωσορίζουν, μαζί με άλλους που συνέχεια μάζευαν, με βρισιές, σπρωξιές και αγριοφωνάρες και μας στριμώχνουν στα ολοσκότεινα υπόγεια του κτιρίου.
…σε λίγο μας επισκέπτονται δυο αντάρτες, ο ένας γενάτος, ο άλλος μ’ ένα μάτι. Με πλησιάζει ο μονόφθαλμος και ρωτάει: «Εσύ είσαι ο γιατρός ο μικροβιολόγος;»
«Ναι του απαντώ». Και καθώς καθόμουν ανύποπτος, δέχομαι μια δυνατή κλωτσιά στο στομάχι, έχασα τις αισθήσεις μου κι έγειρα προς τα πίσω. Οι συγκρατούμενοι μου πετάχτηκαν όρθιοι να με συγκρατήσουν, αλλά συνήλθα γρήγορα. Ο μονόφθαλμος νόμισε πως τελείωσα κι έκανε δυο βήματα πίσω.
….τα ίδια έκαναν όλη τη νύχτα. Περνούσαν μπρος από τον καθένα, τον ρωτούσαν τι δουλειά κάνει και τον φόρτωναν ξύλο. Τις πιο πολλές μάζεψε ο Ασλάνης, το γκαρσόνι, γιατί πονηρά είπε ότι είναι «άνεργος».
…Στην αυλή και στο δρόμο έξω, φορτηγά αυτοκίνητα στο ρελαντί. Βλέπω εκεί τους γιατρούς Σούλη και Μελανίδη, το γυμνασιάρχη Σούλη, το δικηγόρο Σωτήρη Γκίζα, το συμβολαιογράφο Ευθυμιάδη, το γιό μου και πολλούς άλλους. Μας διατάζουν να ανεβούμε στα αυτοκίνητα. Διαμαρτυρόμαστε, οι Γερμανοί μας λέγαν και παίρναμε κουβέρτες, εσείς που μας πάτε γυμνούς;
Σταματάμε σ’ ένα γεφυράκι και παίρνουμε το δρόμο πριν απ’ το Τέροβο, μας κατεβάζουν, περνάμε το γεφυράκι και παίρνουμε το μονοπάτι ένας ένας, σε μια απότομη πλαγιά όλο χαλίκια. Δυο αντάρτες των Κολιοδημητραίων του ΕΔΕΣ μας προτείνουν να χτυπήσουν τους χωροφύλακες και να μας ελευθερώσουν. Δεν δεχόμαστε γιατί μπορεί να υπάρξουν θύματα.
(Οι Κολιοδημητραίοι από τότε ήθελαν να συμφιλιωθούν με τον ΕΛΑΣ, να φύγουν απ’ το Ζέρβα και το ‘καναν αργότερα)
…Φτάνουμε μετά τόσες ώρες πορεία στο Λούρο. Στη χωραφιά που μας συγκέντρωσαν σκέφτηκαν να μας δώσουν ψωμί. Πρώτη φορά στη ζωή μου δοκίμασα τέτοιο ψωμί. Ούτε σκυλιά δε θα το τρώγανε: μια λεπτή κρούστα πάνω και κάτω, στη μέση υγρό ξινό ζυμάρι. Το πέταξαν όλοι. Το πρωί μας φορτώνουν σα φορτηγά και στην Πρέβεζα.
(Στη συνέχεια με καράβι με Εγγλέζο πλοίαρχο οι όμηροι του ΕΔΕΣ θα μεταφερθούν στην Κέρκυρα, ενώ ο Πέτρος Αποστολίδης ο γιός του Τάτσης και ο Αλκιβιάδης Τσάρας με ενέργειες του Ταρσακόπουλου αφήνονται ελεύθεροι.
…οι αξιωματικοί της Χωροφυλακής δεν επιδοκίμαζαν τα καμώματα του Ζέρβα, συλλήψεις, βανδαλισμούς, ομήρους.
Εν συντομία τα υπόλοιπα:
Ο ΕΛΑΣ μπαίνει στην Πρέβεζα, Η οδύσσεια της επιστροφής στα Γιάννενα.
Οι πρώτοι Άγγλοι στα Γιάννενα.
Κόκκινος Δήμαρχος ….μέχρι 27 Μαρτίου 1945)

……………………………………………………………………
Από το βιβλίο του Christoph Schminck – Gustavus
Μνήμες Κατοχής ΙΙ Ιταλοί και Γερμανοί στα Γιάννενα και η καταστροφή της εβραϊκής κοινότητας
από τις αναμνήσεις του Άγγελου Καλογερίδη
…Πριν οπισθοχωρήσουν οι Γερμανοί, συγκέντρωσαν όλον τον κόσμο στην πλατεία μπροστά στο διοικητήριό τους, δηλαδή εκεί που βρίσκεται σήμερα η νομαρχία. Ανακοίνωσαν με μεγάφωνα τη συγκέντρωση αυτή. Όταν είχε μαζευτεί ο κόσμος, κάποιος από το διοικητήριο έβγαλε λόγο. Δεν τον βλέπαμε, μόνο τη φωνή του ακούγαμε από τα μεγάφωνα. Είπε: «Εμείς φεύγουμε, αλλά εσείς θα νοσταλγήσετε την παρουσία μας, που σας έδωσε ασφάλεια, διότι η Ελλάδα θα περάσει άσχημους καιρούς.» Με τη δύση του ήλιου φύγανε σε απόλυτη τάξη.
Μόλις έφυγαν οι Γερμανοί, άρχισαν να μπαίνουν οι αντάρτες του Ζέρβα στην πόλη. Τα αισθήματα του κόσμου όμως δεν ήτανε μόνο θετικά. Υπήρχε και φόβος.
Όσοι είχαν διορατικό πνεύμα, είδαν κιόλας ότι θα επακολουθήσει εμφύλια σύρραξη. Γι’ αυτό υπήρχε μεγάλη αβεβαιότητα. Το μίσος που είχε αναπτυχθεί μεταξύ ΕΔΕΣ και ΕΛΑΣ ήταν φοβερό και η Ήπειρος ήταν το επίκεντρο. Στην Ήπειρο ο ΕΔΕΣ ήταν ισχυρός, ενώ στην υπόλοιπη χώρα το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Την αποχώρηση των Γερμανών ο κόσμος δεν την είδε σαν απελευθέρωση, δηλαδή σαν μια ομαλή μεταβατική περίοδο προς την ελευθερία με ελεύθερες εκλογές…
Στην αρχή υπήρχε βέβαια μεγάλος ενθουσιασμός που βλέπαμε και πάλι συγκροτημένο ελληνικό στρατό στην παρέλαση των δυνάμεων του ΕΔΕΣ μπροστά στο Ζέρβα.

Από τις αναμνήσεις του Ιωάννη Νέου
…Οι άνδρες του Ζέρβα είχαν υπό τον έλεγχό τους την περιοχή απέναντι από την πόλη, στην άλλη πλευρά της λίμνης. Μόνο την κάτω ζώνη, στην ακτή. Πάνω στα βουνά βρισκόταν ο ΕΛΑΣ. Η διαχωριστική γραμμή περνούσε ακριβώς στα μισά του βουνού. Κάπου κάπου ερχόταν ένας απ’ τον ΕΔΕΣ εκεί που είχα δεμένη τη βάρκα μου. Ήταν ντυμένος ιερέας, με μαύρο ράσο. Ερχόταν ν’ αγοράσει ψάρια για τους άνδρες της ομάδας του. Πάντα συζητούσαμε και μια μέρα του είπα:
«Εσείς μιλάτε εναντίον του ΕΛΑΣ, αλλά εγώ βλέπω από μόνος μου τι συμβαίνει. Έχω δικά μου μάτια και δικό μου κεφάλι! Για πες μου λοιπόν: Τι έγινε με το γερμανικό αυτοκίνητο που χθες ήρθε σε σας; Τι ήθελαν αυτοί; Εσείς συνεργάζεστε μαζί τους!»
(ΣΗΜ: Οι επαφές μεταξύ ΕΔΕΣ και Επιτελείου της Μεραρχίας Εντελβάϊς είναι πολύπλευρα βεβαιωμένες. Και τότε ήταν γνωστές. Διαφαίνονται επίσης από τους φακέλους του τμήματος Ic της Αντικατασκοπείας στο επιτελείο του XXIIου Σώματος Ορεινών Καταδρομών)
Δεν απάντησε τίποτε, αλλά εμείς είχαμε ακούσει από σίγουρες πηγές, ότι οι Γερμανοί προμήθευαν τους ανθρώπους του Ζέρβα με φάρμακα. Ήμασταν νέοι και ριψοκίνδυνοι, παίζαμε με τη ζωή μας σαν να ήταν παιχνίδι.
Μια φορά θα με τέλειωναν για το τίποτε. Λίγο πριν αποχωρήσουν οι Γερμανοί, ήρθε σπίτι μου ένας απεσταλμένος του ΕΛΑΣ. Την ώρα εκείνη ένας φίλος μου έκοβε τα μαλλιά. Και αυτός ήταν στον ΕΛΑΣ. Δύο Γερμανοί όμως κάθονταν στην κουζίνα μας. Μπορεί να μην ήταν ακριβώς Γερμανοί, μα Πολωνοί ή Αυστριακοί, ωστόσο φορούσαν γερμανικές στολές.
Λοιπόν ο σύνδεσμος αυτός ήρθε μέσα, μας χαιρέτησε, είδε τους δυο και είπε, χωρίς καν να το σκεφθεί: «Και αυτά τα δυο γουρούνια, τι θέλουν;»
Εντελώς απρόσεκτη κουβέντα! Είχαμε όμως τύχη γιατί οι δυο δεν καταλάβαιναν ελληνικά. Ο σύνδεσμος μας είπε:
«Παιδιά, αύριο το βράδυ αρχίζει η εξέγερση στα Γιάννινα! Για τη λεφτεριά! Ο εφεδρικός ΕΛΑΣ θα δράσει! Να είστε έτοιμοι κι εσείς!»
Ο ΕΛΑΣ στην περιοχή δεν είχε μόνο τα ένοπλα τμήματα των βουνών. Και στην πόλη είχε ένα μεγάλο αριθμό εφέδρων. Είπε λοιπόν:
«Εμπρός ! Ο αγώνας αρχίζει! Σταμάτα εσύ να του κόβεις τα μαλλιά! Σηκωθείτε! Ελάτε μαζί μου!»
Έξω κοντά στα πλοιάρια, μας έδωσε ένα πακέτο με προκηρύξεις και ένα γράμμα για καποιον Βελιαρούτη. Αυτός θα έπρεπα να διατάξει τη στάση στην πόλη. Πήραμε τις προκηρύξεις μαζί μας. Ήταν πάρα πολλές και δεν είχαμε καιρό να τις διαβάσουμε. Το γράμμα για τον Βελιαρούτη το έκρυψα στη σκούφια μου και τις προκηρύξεις, για να μη μουσκεφτούν τις τύλιξα με ένα καραβόπανο. Μετά έδεσα το πακέτο με σύρμα και το ‘βαλα στη βάρκα μου.
Δεν είχαμε απομακρυνθεί πολύ από τα καλάμια. Κωπηλατούσαμε στα ανοιχτά, όταν είδαμε τον Κόκκινο να έρχεται με τη βάρκα του. Μέσα ήταν πολλοί Γερμανοί και έρχονταν κατευθείαν σε μας. Φοβηθήκαμε πάρα πολύ. Είπαμε μεταξύ μας: «Τέρμα τώρα! Χαθήακμε!» Λοιπόν τι κάνουμε; Να πετάξουμε τις προκηρύξεις στο νερό; Αισθανθήκαμε σαν παγωμένοι.
Και ο Κόκκινος ήταν ήδη κοντά μας. Σταμάτησε τη μηχανή και μας φώναξε: «Ε παιδιά, μήπως είδατε αγριόπαπιες; Οι κύριοι αξιωματικοί θέλουν να κυνηγήσουν!»
… Δε μάθαμε τι απέγινε, μα η εξέγερση στα Γιάννενα δεν έγινε, μια τρύπα στο νερό. Οι Γερμανοί αποχώρησαν ανενόχλητοι.
(οι φωτογραφίες 1, 2, 3 της ανάρτησης είναι από το εν λόγω βιβλίο)
……………………………………………………………………

ΣΧΕΤΙΚΑ Τα Δεκεβριανά Αθήνα 1944