Φινίτο γκουάρε, Μπαρούχ νταγιάν αεμέτ.

Ο πολιτικός μηχανικός Γιάννης Παπαϊωάννου, στο βιβλίο του "Γεγονότα από τη νεότερη ιστορία" γράφει για τον διωγμό της ρωμανιώτικης κοινότητας των Ιωαννίνων, το Σάββατο (του χιονιά) 25 Μάρτη 1944, ελάχιστους μήνες πριν ...φινίτο γκουάρε - τελειώσει ο πόλεμος. Οι γερμανοί έφυγαν από τα Γιάννενα, μόλις έξι μήνες μετά.
Στις 12 Οκτωβρίου 1944 οι Γερμανοί εγκαταλείπουν την Αθήνα και στις 18 Οκτωβρίου 1944 έρχεται στην Αθήνα η εξόριστη ελληνική κυβέρνηση του Καϊρου υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου.

Στα Γιάννενα ο γερμανός διοικητής φον Λανς σε συμφωνία με τον Δήμαρχο Βλαχλείδη κανονίζουν ώστε η αποχώρηση των μεν, και η είσοδος των δε να είναι ομαλή.
(Αργότερα ο φον Λανς θα δικαστεί στη Γερμανία για τα εγκλήματα του Κομμένου, της Άρτας, των Λιγκιάδων και της Κέρκυρας)
Οι Γερμανοί θα φύγουν από τα Γιάννενα, μέσω Περάματος στις 14 Οκτωβρίου 1944.
Την επόμενη μέρα, σύμφωνα με τη συμφωνία της Καζέρτας της Ιταλίας, μπαίνει στα Γιάννενα ένα τάγμα του ΕΔΕΣ και φροντίζει να μην γίνουν διαδηλώσεις εναντίον των Γερμανών ούτε και συμπλοκές.
Ο λοχαγός Λυγεράκης του ΕΔΕΣ έρχεται με βενζινομηχανές από την περιοχή του Κατσικά, καταλαμβάνει πρώτα το νησί και μετά αποβιβάζεται στο μώλο.
Ο Ναπολέων Ζέρβας έρχεται στα Γιάννενα μετά από μια εβδομάδα μέσω της οδού ΚΑ Φεβρουαρίου.
(Δυστυχώς για όλους μας, λίγο μετά θα αρχίσει ένας μακρύς σκληρός εμφύλιος, ένας χρόνος η ειρήνη, δέκα οι πόλεμοι και η συμφορά)
Οι σύμμαχοι ανοίγουν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία το Μάη του 1945.

(ευχαριστούμε τον Γιάννη που διέσωσε μνήμες, αφηγήσεις, ντοκουμέντα)

Γερμανικά στρατεύματα εμφανίζονται στα Γιάννενα την 21η Απριλίου 1941 (Δευτέρα του Πάσχα), στην Αθήνα μπαίνουν στις 27 Απριλίου 1941, και στις 29 Απριλίου 1941 ο εντολοδόχος των Γερμανών Γεώργιος Τσολάκογλου σχηματίζει «κυβέρνηση».
Στις 25 Νοεμβρίου 1942 ανατινάζεται η γέφυρα του Γοργοπόταμου στη Ρούμελη από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ με τη συνεργασία έξι Άγγλων αξιωματικών με την εποπτεία του Κρις Γουντχάουζ.

Οι Γερμανοί μπαίνουν στα Γιάννενα περίπου δυο μήνες πριν από την κατάρρευση του ιταλικού μετώπου, η οποία έγινε στις 23 Σεπτεμβρίου 1943 και έχουν πολλά μηχανοκίνητα (τζιπ, μοτοσυκλέτες, φορτηγά, κανόνια) Αφήνουν και τους Ιταλούς που βρίσκουν στα Γιάννινα, τους οποίους έχουν πλέον υπό την εποπτεία τους.
Στην περιοχή των Ιωαννίνων οι Γερμανοί στέλνουν την πρώτη ορεινή μεραρχία αλπινιστών Εντελβάις (φορούσε ένα λουλούδι στο αυτί – μόνο που ήταν άνθη του κακού) η οποία είχε δράσει στην περιοχή του Καυκάσου.

Μία από τις πρώτες ενέργειες των Γερμανών στα Γιάννενα, ήταν να προγράψουν, το φθινόπωρο του 1943 όλα τα γιαννιωτοεβραίϊκα σπίτια μέσα και έξω από το κάστρο χαράσσοντας έναν σταυρό στο πρέκι της εξώπορτας τους.
Ήταν ένα δείγμα ότι κάποια ενέργεια ετοιμάζουν σε βάρος τους.
Στις 3 Οκτωβρίου του 1943 οι Γερμανοί σε αντίποινα για την απαγωγή και την εκτέλεση ενός αντισυνταγματάρχη τους, στο δρόμο προς τη Φιλιππιάδα θα προβούν στο ανατριχιαστικό ολοκαύτωμα του χωριού που δεσπόζει περήφανο στο Μιτσικέλι, πάνω από τα Γιάννενα, των Λιγγιάδων.
Το χωριό καίγεται μαζί με ογδονταπέντε κατοίκους όλων των ηλικιών.
Πριν είχαν καλέσει τον Δήμαρχο Βλαχλείδη και άλλους προύχοντες να ερευνήσουν και να βρούν τους δύο Γερμανούς αγνοούμενους, και σε περίπτωση που δεν βρεθούν θα σκοτώσουν πενήντα Έλληνες. «Πρώτον εμένα» τους αντιτείνει ο γιαννιώτης Δήμαρχος.



Οι Ασπράγγελοι καταστρέφονται ολοκληρωτικά, πυρπολούνται στις 15 Ιουλίου 1943.
Χωριά του Ανατολικού Ζαγοριού (Φλαμπουράρι, Γρεβενήτι, Καβαλάρη, Διπόταμο, Δόλιανη) πυρπολούνται από την ορεινή ταξιαρχία Εντελβάις το Φθινόπωρο του 1943. Τα χωριά πίσω από το Μιτσικέλι, όπως η Καλουτά και ο Μανασής πυρπολούνται από τμήμα της Εντελβάις στις 23 Οκτωβρίου 1943. Οι κάτοικοι έντρομοι από το προηγηθέν ολοκαύτωμα των Λιγκιάδων κρύβονται στα δάση και στις ρεματιές της περιοχής. Περίεργο πως, στα χωριά δεν έκαψαν τις εκκλησίες ίσως και τα δημοτικά σχολεία, τουλάχιστον σε μερικά χωριά.
Το κάψιμο γλίτωσαν τα άλλα χωριά του κεντρικού και δυτικού Ζαγοριού.
Στην Καλουτά δυό τρείς ηλικιωμένοι που τόλμησαν να μείνουν στα σπίτια τους δεν τους πείραξαν, δεν έκαψαν τα σπίτια τους, ούτε πολυενδιάφερθηκαν που είναι οι άλλοι κάτοικοι. Γλεντοκόπησαν όλη τη νύχτα, σφάζοντας και ψήνοντας τα ζωντανά, πίνοντας το μούστο που έβραζε στα βαρέλια.
Την άλλη μέρα η Καλουτά λαμπάδιασε!
Ακόμη γλίτωσαν σπίτια που δεν ήσαν ορατά, κάπως κρυμένα πίσω από υψώματα.

Οι Γερμανοί τον Φεβρουάριο - Μάρτιο του 1943 συγκέντρωσαν τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης και τους μετέφεραν σιδηροδρομικώς σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία.

Αρχές του 1944 είναι παρακινδυνευμένο να κυκλοφορεί κανείς με αυτοκίνητο το πρωϊ τόσο στο δρόμο προς Φιλιππιάδα, όσο και στο δρόμο προς Μπαλντούμα από τα αγγλικά βομβαρδιστικά, που σφυροκοπούν ανελέητα, προκειμένου να δημιουργήσουν πλήγματα στις γερμανικές εφοδιοπομπές και αποστολές.
Το αντάρτικο έχει φουντώσει για τα καλά και συμμετέχει σ’ αυτό με πολλούς τρόπους μεγάλο μέρος του Ελληνικού λαού. Ίσως είναι η μεγάλη απόγνωση των ανθρώπων, που γεννά την αντίδραση και την ελπίδα. Και η απλόχερη (ανιδιοτελής;) βοήθεια των Εγγλέζων έχει αποδώσει καρπούς.
Οι αντάρτες για να τονώσουν το ηθικό των κατοίκων, φροντίζουν με κάθε ευκαιρία να περάσουν το μήνυμα ότι τα πράγματα δεν είναι ευνοϊκά για τους Γερμανούς πλέον.
Μια μέρα μεσημέρι στο παζάρι, οι εαμίτες σκοτώνουν έναν καταδότη των Γερμανών έξω στον δρόμο. Οι Γερμανοί δεν αντιδρούν καθόλου, ίσως τους βόλεψε που απαλλάχτηκαν από κάποιον που γνώριζε πολλά.
Βρισκόμαστε στο 1944, και οι διάφορες αντιστασιακές οργανώσεις αρχίζουν να ετοιμάζονται να διεκδικήσουν η κάθε μία για λογαριασμό της την αποκλειστική διακυβέρνηση στην Ελλάδα μετά το τέλος του πολέμου.
Οι Εαμίτες τραγουδούν «Στ’ άρματα, στ’ άρματα εμπρός στον αγώνα για την χιλιάκριβη τη Λευτεριά…»
Οι Εδεσίτες έχουν δικό τους ύμνο «Άδικος λογαριασμός, δεν θα ρθεί κομμουνισμός, γιατί ο Ζέρβας είναι άγρυπνος φρουρός…»
Στα βόρεια των Ιωαννίνων, πίσω από το Μιτσικέλι, στις ορεινές περιοχές του Ζαγοριού και του Μετσόβου οργανώθηκε το αντάρτικο του ΕΑΜ ΕΛΑΣ με ελεύθερους πυρήνες που δεν ελέγχονταν από τον κατακτητή.
Στα νότια της πόλης όλη η περιοχή από Ξηροβούνι – Κατσανοχώρια – Λάκκα Σούλι μέχρι Παραμυθιά ελέγχονταν από ένοπλα τμήματα του ΕΔΕΣ.

Όλα τα αντάρτικα σώματα είτε του ΕΔΕΣ, είτε του ΕΛΑΣ εφοδιάζονταν με ρούχα, οπλισμό και χρυσές λίρες από τους Εγγλέζους, χωρίς διάκριση(;). Σύνδεσμοι των Εγγλέζων στρατολογούνται και μέσα στα Γιάννενα, και πληρώνονται μια λίρα τον μήνα για τις υπηρεσίες που προσφέρουν, και βγάζουν πέρα τη δύσκολη κατοχή.
Σύμφωνα με το τεύχος 80 των Ιστορικών της "Ελευθεροτυπίας " της 26 Απριλίου 2001, για την συντήρηση και ενίσχυση του ΕΔΕΣ και του ΕΛΑΣ οι Άγγλοι διέθεσαν 1.108.000 χρυσές λίρες περίπου, ενώ για τις μυστικές οργανώσεις 101.975 χρυσές λίρες.

Στις 24 Μαρτίου 1944, ημέρα Παρασκευή (και ηλιόλουστη) έρχεται και προσαράζει στην γιαννιώτικη λίμνη, στην περιοχή της Σκάλας στη συνοικία Σιαράβα (κάτω από το σημερινό κέντρο Ναυτάκια) ένα υδροπλάνο που φέρνει την εντολή της ομαδικής συγκέντρωσης των γιαννιωτοεβραίων. Μέχρι τα χαράματα της επόμενης ημέρας, Σάββατο 25 Μαρτίου (μια μέρα με χιονιά) για τους χριστιανούς ξημερώνει η γιορτή του Ευαγγελισμού- οι Γερμανοί έχουν καταφέρει να πιάσουν στον ύπνο την συντριπτική πλειοψηφία τους και τους μεν καστρινούς να τους οδηγήσουν στο στρατιωτικό νοσοκομείο τους Ιτς – Καλέ στο κάστρο, τους δε εξωκαστρινούς στην πλατεία Μαβίλη στην περιοχή της λίμνης.
Σκεφτείτε τις εφιαλτικές στιγμές και ώρες να αφήνουν τα σπίτια τους και να πηγαίνουν στο άγνωστο, που πολλά ίσως είχαν ακούσει, την απόγνωση, τη θλίψη του ζωντανού αποχωρισμού. Να μην τις ζήσει ξανά άνθρωπος στη Γή.


Ελάχιστοι πρόλαβαν να ξεφύγουν από το μπλόκο των Γερμανών.
Γλυτώνει ο Βοχορόπουλος που βρίσκεται έξω από τις εβραϊκές γειτονιές και συγκεκριμένα στην οδό Σεραφείμ Φαναρίου, πάνω από το τζαμί της Καλούτσανης, κάποιοι γιαννιωτοεβραίοι που λείπουν από την πόλη σε χωριά, για δουλειές, ένας γιαννιωτοεβραίος έμπορος που εκείνο το βράδυ ήταν σε γιαννιώτικο φιλικό σπίτι.
Μερικοί διώχνουν τους δισταγμούς τους και καταφεύγουν την τελευταία σε γειτονικά χριστιανικά σπίτια, όπου κρύβονται και προωθούνται από τις αντιστασιακές οργανώσεις στο βουνό.
Μόνο κάποιοι νέοι γιαννιωτοεβραίοι αψήφισαν τα καθιερωμένα και βγήκαν έγκαιρα με δική τους πρωτοβουλία στην ελληνική αντίσταση, όπως ο νεαρός Σάμι Κοέν που είχε φίλους χριστιανούς και πήγε μόνος του στον ΕΔΕΣ στα Κατσανοχώρια.
Μέσω Μετσόβου και Κατάρας τους μεταφέρουν στη Λάρισα, όπου μένουν οκτώ μέρες. Στη Λάρισα τους επιβιβάζουν σε βαγόνια και μετά από 10-12 ημερών διαδρομή με το τραίνο καταλήγουν στα στρατόπεδα του Άουσβιτς και του Μπιρκενάου της Γερμανίας.

Ίσως η διαρκής επιμονή τους να μην είναι ποτέ προκλητικοί και ταυτόχρονα να μην θέλουν να ταυτίσουν τις τύχες τους με εκείνες των γιαννιωτών χριστιανών συμπατριωτών τους να εξηγεί το γεγονός ότι δεν βρήκε ανταπόκριση γιαννιώτης τραπεζικός, ο οποίος συναντήθηκε έγκαιρα με εκπροσώπους της ισραηλιτικής κοινότητας και με την ιδιότητα του απεσταλμένου του ΕΑΜ τους πρότεινε να βγούνε στο βουνό. Ίσως παρασύρθηκαν από απατηλές υποσχέσεις να προσφέρουν χρυσό στους Γερμανούς με τη διαβεβαίωση ότι θα παραμείνουν ασφαλείς και δεν θα πειραχθούν, εφόσον δείξουν καλή διαγωγή και δεν προκαλέσουν τον κατακτητή. Δεν αποκλείεται μάλιστα να έδωσαν χρυσές λίρες αρκετές φορές.

Το 1904 άρχισε να λειτουργεί στα Γιάννινα παράρτημα της Αλιάνς - Φρανσέζ (Alliance Israelite Francaise) το οποίο λειτουργούσε σ’ όλη τη διάρκεια του μεσοπολέμου. Για μεγάλο χρονικό διάστημα στεγάστηκε στο κτίριο του ισραηλιτικού δημοτικού σχολείου, το οποίο παραμένει στην ιδιοκτησία της Ισραηλιτικής κοινότητας στην οδό Νεοπτολέμου (πάροδο της Κουντουριώτη)
Στην Αλιάνς Φρανσεζ εκτός από τους γιαννιωτοεβραίους μάθαιναν γαλλικά και πολλά γιαννιωτόπουλα δωρεάν.
Εδώ στα Γιάννινα γεννήθηκε και έζησε το μεγαλύτερο διάστημα της σύντομης ζωής του ο γιαννιωτοεβραίος ποιητής Γιοσέφ Ελιγιά (1901-1931) ο οποίος δίδαξε και στο παράρτημα της Αλιάνς πριν καταδιωχθεί με τον τρόπο που ξέρουν να κυνηγούν στις μικρές επαρχιακές πόλεις.

Στην ελληνική αντίσταση (ΕΔΕΣ – ΕΛΑΣ) δεν έλαβαν μέρος, πλην ίσως ελαχίστων.
Οι οργανώσεις ΕΔΕΣ, ΕΛΑΣ, είχαν ζητήσει από τους Γιαννιωτοεβραίους να βγούνε στα βουνά εναντίον των Γερμανών, όμως εκείνοι (εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις δεν δεχτήκανε). Μέχρι την τελευταία στιγμή πίστευαν ότι θα γλιτώσουν δίνοντας στους γερμανούς χρήματα, όπως έκαναν αρκετές φορές. Όμως γελάστηκαν.

Δεν προβληματίστηκαν ούτε από το μάζεμα της πολύ μεγαλύτερης εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης που προηγήθηκε του δικού τους ένα χρόνο πριν, για να ξεστρατίσουν στο ελληνικό αντάρτικο.
Ίσως να οφείλεται στην πειθαρχία και την επιβολή που ασκούσε στα μέλη της γιαννιωτοεβραίικης κοινότητας ο Μωυσής Σαμουήλ Καμπελής, που ήταν πανίσχυρος οικονομικά παράγοντας, με θρησκευτική δύναμη και με βαρύνουσα γνώμη στα ζητήματα της κοινότητας. Το σπίτι του βρισκόταν στη θέση που σήμερα είναι το Εργατικό Κέντρο στην οδό Γιοσέφ Ελιγιά.




Ο Χάγκεν Φλάϊσερ στο βιβλίο «Στέμμα και Σβάστικα» θέτει το ερώτημα: «Τι ρόλο έπαιξαν οι σύμμαχοι εγγλέζοι στην μη αφύπνιση της γιαννιωτοεβραίικης κοινότητας, εφόσον η ένταξή τους σε μια αντιστασιακή οργάνωση – με πιθανότερη το ΕΑΜ που είχε τον έλεγχο της Πίνδου- θα είχε ως αποτέλεσμα την άμεση ενδυνάμωσή της με τον χρυσό, που μαζί τους θα κουβαλούσαν οι Εβραίοι;»
Έτσι έμειναν όλοι μέσα στην πόλη, ετοιμοπαράδοτη λεία στους Γερμανούς, τόσο οι πλούσιοι όσο και οι ταπεινοί γιαννιωτοεβραίοι, τόσο οι ηγέτες τους, όσο και οι φτωχοί μεροκαματιάρηδες της κοινότητας.
………………………………………….
Έτσι καταστράφηκε από τους Γερμανούς η ιστορική ρωμανιώτικη κοινότητα των Γιαννιωτοεβραίων.
«Μπαρούχ νταγιάν αεμέτ» όπως λένε οι Εβραίοι το «Θεός σχωρεσ’ τους» για όλους τους Γιαννιωτοεβραίους, που χάθηκαν άδικα ελάχιστους μήνες πριν από το τέλος του Πολέμου (φινίτο γκουέρα, που φώναζαν οι Ιταλοί στρατιώτες)

Με την απελευθέρωση επέστρεψαν στα Γιάννενα, όσοι πρόλαβαν και κρύφτηκαν από τους γιαννιώτες και όσοι λίγοι γλίτωσαν από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Όμως τίποτε δεν ήταν πια όπως πριν. Αρκετοί από αυτούς πήραν τη μεγάλη απόφαση να εγκατασταθούν στο νεοσύστατο κράτος του Ισραήλ.
Άλλοι κατέληξαν στην Αθήνα, η οποία μετατράπηκε μεταπολεμικά σε κομβικό κέντρο διακίνησης του ελληνικού εμπορίου και πραγματικό χωνευτήρι της ελληνικής αστυφιλίας.
Λίγοι απέμειναν στα Γιάννενα. Λίγοι και μετρημένοι και με αξιόλογη παρουσία. Είναι οι τελευταίοι των Μοϊκανών μιας ιστορικής κοινότητας, οι οποίοι έχουν ταυτίσει πια την ύπαρξή τους και το μέλλον τους με την τύχη των γιαννιωτών συμπατριωτών τους.


ΣΧΕΤΙΚΑ
1) Ιάκωβος Καμπανέλλης στη βικιπαίδεια
2) Παρασκευή 24 Σάββατο 25 Μάρτη 1944
3) Οι Ρωμανιώτες των Ιωαννίνων στο ιστολόγιο Περα Βρε Εχει
4) Ένα film με κινούμενα σχέδια για τη Γάζα.
5) Δίκτυο μαρτυρικών πόλεων και χωριών. Τα Ελληνικά ολοκαυτώματα